Батыр (Баһадүр) хан
Батыр (Баһадүр) хан (туған жылы белгісіз - 1680) – шамамен 1652-1672/1680 жылдар аралығындағы Қазақ хандығының билеушісі. Шығу тегі белгісіз, II Жәнібек немесе Есім ханның баласы болуы мүмкін.[1] Ж. Сәбитов болжамынша Батыр хан Шибанидтер әулетінен шыққан.[2]
| Батыр (Баһадүр) хан | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1652 — 1680 | |||
| Ізашары | Салқам Жәңгір хан | ||
| Ізбасары | Тәуке хан | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | ислам | ||
| Қайтыс болуы | 1680 Қазақ хандығы | ||
| Әкесі | белгісіз | ||
өңдеу  |
|||
Өмірбаяны
өңдеуБатыр ханның билігі туралы деректер өте аз. Батыр хан туралы алғаш рет – 1735 жылы Уфіге Жолбарыс ханнан елші болып келген сарт Нұрмұхаммед Әлиев айтқан деректерден мәлімет қалған.[3]
1652 жылы Жәңгір хан жоңғарлармен болған шайқаста қайтыс болғаннан кейін, Батыр қазақтың аға ханы болып сайланса керек. Жәңгірдің балалары – Тәуке, Аппақ, Уәли сұлтандар әлі жас болғандықтан, жасы үлкен туыстары тірі кезінде жоғарғы билікке таласа алмады. Кейбір деректерге қарағанда, Батыр хан тұсында Тәуке Кіші жүздің сұлтаны болған.
1654 жылы қазақтар жоңғарларға қарсы сәтті жорық жасады. Бұл 1643 жылғы Орбұлақ шайқасынан кейінгі қазақтардың алғашқы жеңісі еді. Сол шайқастан бері қазақтың екі ханы - ІІ Жәнібек пен Жәңгір хандар қаза тауып, қазақ хандығы жерлерінің біраз бөлігін жоғалтқан еді. Сүйтіп жоңғарлардың ішкі жанжалына пайдаланып, 1654 жылғы жорық нәтижесінде Жетісу мен Шығыс Қазақстандағы аумақтар қайтарылды. Сондай-ақ жоңғарлардың беделді әмірі Ондон шайқастардың бірінде тұтқынға түсіп, үш жылдан кейін ғана қайтарылды.[4]
Сол жылдары Бұхарадағы Ресей елшісі болған Борис Пазухиннің айтуынша, 1671 жылы қазақтар Аштрахандықтар арасындағы, жоғарғы хан Абдулазиз бен оның інісі Балх билеушісі Субханкули арасындағы қақтығыстарға қатысқан. Қазақтар мен қарақалпақтардың қолдауына қарамастан, Абдулазиз бауырын жеңе алмай, Бұхара хандығы шағын хандықтар мен әмірліктерге біртіндеп ыдырауын жалғастырды.
Батыр ханның нақты қайтыс болған күні мен ұрпақтары туралы мәліметтер белгісіз. 1680 жылдан кейін деректерде Батыр ханның аты аталмай, 1672 жылдан бастап жоғарғы хан ретінде Тәуке хан атала бастайды.[5]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Абусеитова М. Х., Баранова Ю. Г. Письменные источники по истории и культуре Казахстана и Центральной Азии в 13-18 веках. — Алматы: Дайк-Пресс, 2001. — С. 375. — 430 с. — ISBN 9965-441-59-6.
- ↑ Кият А. Сабитов Ж.М. Казахские Шибаниды (XVIII–XIX вв.) в дореволюционных источниках
- ↑ «СКАЗКА» ТАШКЕНТСКОГО САРТА НУРМУХАММЕДА АЛИМОВА О КАЗАХСКИХ ХАНАХ, ГОРОДАХ ТАШКЕНТЕ, ТУРКЕСТАНЕ И О ПРОЧИХ ДОСТОПРИМЕЧАТЕЛЬНОСТЯХ ЭТИХ МЕСТ ОТ 15 МАРТА 1735 Г. » Drevlit.ru - ДревЛит - библиотека древних рукописей
- ↑ Темиргалиев Р. Т. Ак-Орда. История Казахского ханства. — Алматы: Фонд "Аспандау", 2013. — С. 222. — 420 с. — ISBN 978-601-80213-1-2.
- ↑ ТАУКЕ • Большая российская энциклопедия - электронная версия. old.bigenc.ru.