Башқұртстан климаты
Башқұртстан климаты — континенталды, жазы жылы, ауа райы көбінесе қоңыржай ендіктерден, арктикалық ауаның енуі, Атлантикадан, Сібірден келетін қысқы антициклондар арасындағы жағдайға байланысты өзгереді. Қысы қарлы, суық және ұзаққа созылады. Солтүстіктен Солтүстік Мұзды мұхиттың, оңтүстіктен - Қазақстанның құрғақ аудандары мен Каспий маңы ойпатының ықпалы әсер етеді.[1]
Сипаттама өңдеу
Башқұртстанның климаты оның аумағындағы ауа массаларының тасымалдануына, күн радиациясының әсеріне байланысты. Желдің басым бағыты-оңтүстік және батыс-шығыс бағытта. Республика материктің ішкі бөлігінде орналасқандықтан, онда Арктикамен қоңыржай және субтропикалық ендіктердің ауа массалары жиі өзгереді.
Башқұртстанның негізгі климат қалыптастырушы факторлары:
- Башқұртстанның қоңыржай белдеудегі жағдайы;
- Теңіздер мен мұхиттардан қашықтығы;
- Батыстағы орыс жазығы;
- Шығыста Орал таулары;
- Әр түрлі ауа массаларының әсерлері
Бұл ауа массаларының әсер ету сипаты әр түрлі. Атлантикалық ауа батыстан және оңтүстік-батыстан келіп, жауын-шашын әкеледі, қыста жылынып, жазда ыстықты жұмсартады. Арктикалық ауа, суық және құрғақ, керісінше, қыста аязды күшейтеді, ал жазда жылуды азайтады. Ол таралған кезде, әдетте, таза және құрғақ ауа райы орнайды. Ыстық және құрғақ ауа райы тропикалық ауа массаларымен байланысты. Башқұртстан аумағында ауа массасының жиі өзгеруі ауа райының күрт өзгеруі мен кей жылдары тұрақсыздықты тудырады.
Батыс Башқұртстанның климаты батыстан шығысқа және оңтүстіктен солтүстікке қарай өзгереді. Мұнда қыс әдетте қарашаның ортасынан басталады. Бұл уақытта қар жауады, аяз болады, бірақ көбінесе ауа Атлант мұхитынан кіріп, содан кейін еру пайда болады, дымқыл қар және тіпті жаңбыр жауады. Ең суық ай - қаңтар. Батыс Башқұртстанда орташа айлық температура -15oС шамасында. Жаздың ең ыстық айы -шілде. Оның орташа айлық температурасы шамамен 19оС. Жазда ауа-райы көбінесе ауа массаларының әсерімен анықталады. Батыс Башқұртстанда оңтүстік тропикалық ауа массалары орын алған кезде ұзақ уақыт бойы құрғақ және ыстық ауа райы орнауы мүмкін, құрғақшылық та осындай жылдары болады. Атмосфералық қысымның төмендеуімен циклондар Атлантикадан Батыс Башқұртстанға кіріп, олар жылуды жұмсартады және жаңбыр әкеледі.
Таулы Башқұртстан мен Орал алды Башқұртстанның климаттық жағдайлары көбінесе Орал тауларымен анықталады. Атлант мұхитындағы ауа массалары таулармен соқтығысып, Батыс беткейлеріне көтеріле бастайды, онымен қатар, олар біртіндеп салқындатылып, ылғалсызданады. Осыған байланысты Батыс Башқұртстанға қарағанда Орал тауларының батыс беткейлерінде жауын-шашын көп (жылына 600 мм-ге дейін және одан да көп) түседі. Қар жамылғысы қазан айында түсіп, мамыр айының басына дейін жатады. Оңтүстік Орал тауларындағы қаңтардың орташа айлық температурасы -16оС, ал шілдеде - +17оС.[2]
2020 жылғы Башқұртстандағы ауа-райының көрсеткіштері өңдеу
| Айы | Күндізгі орташа температура: оС. |
Түнгі орташа температура: оС. |
Шуақ күндер саны: күн |
Күн ұзақтығы: сағат |
Жаңбырлы күндер саны: күн |
Жауын-шашын мөлшері: мм |
Қарлы күндер саны: күн |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Қаңтар | -10,7 | -13,0 | 2 | 7,0-8,5 | 0 | 72,8 | 6 |
| Ақпан | -9,9 | -12,9 | 1 | 8,6-10,6 | 0 | 77,1 | 7 |
| Наурыз | -3,5 | -7,5 | 1 | 10,7-13,1 | 1 | 80,3 | 6 |
| Сәуір | 5,3 | 0,8 | 4 | 13,1-15,3 | 6 | 77,9 | 0 |
| Мамыр | 15,8 | 9,0 | 11 | 15,4-17,2 | 8 | 103,4 | 0 |
| Маусым | 18,3 | 11,4 | 8 | 17,2-17,6 | 12 | 137,1 | 0 |
| Шілде | 22,6 | 15,2 | 9 | 12,1-17,5 | 15 | 173,3 | 0 |
| Тамыз | 19,0 | 12,6 | 7 | 13,9-16,1 | 11 | 151,4 | 0 |
| Қыркүйек | 12,9 | 7,9 | 8 | 11,6-13,9 | 8 | 93,2 | 0 |
| Қазан | 5,9 | 3,0 | 3 | 9,3-11,5 | 8 | 103,0 | 1 |
| Қараша | -3,2 | -5,4 | 5 | 7,4-9,2 | 2 | 57,4 | 2 |
| Желтоқсан | -9,4 | -11,4 | 4 | 6,9-7,4 | 0 | 46,7 | 5 |
Аймақтар бойынша ауа-райының көрсеткіштері өңдеу
Башқұртстан рельефінің сан алуандығы әр түрлі климаттық аймақтардың болуын анықтайды:
- Зилаир үстірті: — жауын - шашын - 550 - 590 мм, орташа температура: қаңтар - 15-16 градус; шілде - 17,5 градус; қар жамылғысының биіктігі - 70-75 см.
- Уфа үстірті және Оңтүстік Орал таулары: — жауын - шашын-600-700 мм; орташа температура: қаңтар - −15-16 градусградус; шілде -17-18 градус; қар жамылғысының орташа биіктігі - 50-70 см.
- Зауральский: — Жауын - шашын - 350-400 мм; орташа температура: қаңтар - −16-17 градус; шілде-18-20 градус; қар жамылғысының биіктігі - 25-35 см.
- Юрюзан-Айск жазығы: — жауын - шашын - 470−520 мм; орташа температура: қаңтар-16 градус; шілде-17-18 градус; қардың биіктігі-40-48 см.
- Оңтүстік Оралдың шығыс беткейлері: — жауын - шашын - 500-550 мм; орташа температура: қаңтар-16 градус; шілде-17-18 градус; қар жамылғысының биіктігі-35-45 см.
Үфі қаласының ауа-райы өңдеу
| Уфа ауа райы | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Көрсеткіш | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
| Абсолюттық максимум, °C | 5,8 | 9,2 | 16,2 | 31,1 | 36,2 | 38,3 | 38,6 | 38,5 | 33,4 | 26,8 | 15,4 | 5,0 | 38,6 |
| Орташа максимум, °C | −8,2 | −6,8 | 0,2 | 10,9 | 19,9 | 24,6 | 25,9 | 23,5 | 17,2 | 8,7 | −1 | −6,9 | 9,0 |
| Орташа температура, °C | −12,3 | −11,8 | −5,1 | 5,2 | 13,2 | 18,1 | 19,7 | 17,2 | 11,3 | 4,6 | −4,2 | −10,7 | 3,8 |
| Орташа минимум, °C | −17 | −17 | −10,4 | −0,1 | 6,8 | 11,9 | 13,7 | 11,6 | 6,5 | 1,1 | −7,5 | −14,9 | −1,3 |
| Абсолюттық минимум, °C | −48,5 | −43,5 | −34,4 | −27,8 | −9,7 | −1,2 | 1,4 | −0,1 | −6,8 | −25,6 | −35,1 | −45 | −48,5 |
| Дерекнама: [4] | |||||||||||||
Қар, жаңбыр және аралас жауын-шашынды күндер саны өңдеу
| жауын-шашыын түрлері | қаңтар | ақпан | наурыз | сәуір | мамыр | маусым | шілде | тамыз | қыркүйек | қазан | қараша | желтоқсан | жыл |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| қар | 22 | 17 | 11 | 2 | 0,2 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2 | 12 | 20 | 86 |
| аралас | 3 | 2 | 5 | 4 | 1 | 0 | 0 | 0 | 1 | 5 | 8 | 4 | 33 |
| жаңбыр | 0,1 | 0 | 1 | 8 | 15 | 16 | 15 | 17 | 16 | 13 | 3 | 1 | 105 |
Желдің жылдамдығы өңдеу
| қаңтар | ақпан | наурыз | сәуір | мамыр | маусым | шілде | тамыз | қыркүйек | қазан | қараша | желтоқсан | жыл |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3,0 | 2,8 | 2,7 | 2,8 | 2,8 | 2,3 | 2,0 | 2,0 | 2,2 | 2,8 | 2,8 | 2,8 | 2,6 |
Жел бағыттарының қайталануы өңдеу
| Желдің бағыты | қаңтар | ақпан | наурыз | сәуір | мамыр | маусым | шілде | тамыз | қыркүйек | қазан | қараша | желтоқсан | жыл |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Солтүстік | 7 | 11 | 11 | 15 | 18 | 18 | 24 | 21 | 12 | 11 | 10 | 7 | 14 |
| Солт-Шығ. | 1 | 3 | 2 | 5 | 5 | 6 | 8 | 4 | 2 | 2 | 1 | 1 | 3 |
| Шығыс | 1 | 2 | 2 | 4 | 4 | 6 | 5 | 4 | 3 | 1 | 2 | 1 | 3 |
| Оңт-Шығ. | 6 | 7 | 5 | 5 | 5 | 5 | 4 | 5 | 5 | 5 | 6 | 6 | 5 |
| Оңтүстік | 58 | 48 | 45 | 29 | 22 | 21 | 14 | 20 | 28 | 37 | 46 | 58 | 36 |
| Оңт-Бат | 14 | 15 | 20 | 18 | 18 | 16 | 14 | 18 | 21 | 19 | 17 | 16 | 17 |
| Батыс | 7 | 8 | 9 | 13 | 17 | 16 | 17 | 16 | 17 | 15 | 11 | 6 | 13 |
| Солт-Бат. | 6 | 6 | 6 | 11 | 11 | 12 | 14 | 13 | 11 | 10 | 7 | 5 | 9 |
| Штиль | 16 | 17 | 16 | 15 | 14 | 20 | 23 | 22 | 20 | 13 | 13 | 16 | 17 |
Ауаның ылғалдылығы өңдеу
| қаңтар | ақпан | наурыз | сәуір | мамыр | маусым | шілде | тамыз | қыркүйек | қазан | қараша | желтоқсан | жыл |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 83 | 80 | 77 | 69 | 61 | 68 | 71 | 74 | 76 | 79 | 83 | 83 | 75 |
Қар жамылғысы өңдеу
| айы | қаңтар | ақпан | наурыз | сәуір | мамыр | маусым | шілде | тамыз | қыркүйек | қазан | қараша | желтоқсан | жыл |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| күн саны | 0 | 0 | 0 | 4 | 20 | 30 | 31 | 28 | 31 | 12 | 0,1 | 0 | 155 |
| биіктігі (см) | 0 | 0 | 0 | 0 | 5 | 17 | 31 | 42 | 40 | 6 | 0 | 0 | |
| максималды биіктік (см) | 0 | 0 | 2 | 24 | 31 | 55 | 72 | 84 | 85 | 65 | 4 | 0 | 85 |
Жыл мезгілдері бойынша өзгерістер өңдеу
Қыс — Башқұртстанда қыс қарашаның екінші жартысында басталып, бірнеше айға созылады, тауларда ол биіктікке байланысты одан да ұзақ болуы мүмкін. Қыста ауа-райы қарлы және суық. Қарашаның екінші жартысында бүкіл аумақта тұрақты қар жамылғысы болады. Желтоқсан айында Башқұртстанда ауа-райы тұрақсыз -еру жиі байқалады. Қаңтар -қыстың ең суық айы, күндізгі орташа температура -18 градус. Аяздан басқа, башқұрт қысының тән ерекшелігі-екпіні 15 м/с немесе одан да көп болатын қатты жел. Қар қатты желге қосылса, боран пайда болады. Ақпан айындағы ауа-райы жиі боранмен сипатталады. Қар жамылғысының биіктігі наурыз айының ортасында максимумға жетеді.
Көктем — Көктемде Башқұртстандағы ауа-райы тұрақсыз, температураның кенеттен өзгеруі, суық ауа райының оралуы, қардың түсуі, мамыр айында аяз жиі болады. Жалпы, көктемде Башқұртстанда ауа - райы жылы және шуақ.
Жаз — Башқұртстан Республикасында жаз мамыр айының соңында, ал таулы Башқұртстанда -маусымның басында басталады. Маусым айындағы ауа райы жылы, күн ашық және құрғақ. Ең жылы ай – шілде, күндізгі температура +25 градусқа дейін көтерілуі мүмкін, бірақ кейде оңтүстік-шығыс желде температура +35 градусқа дейін көтеріледі. Тамыздың екінші жартысында жылу төмендейді және салқын ауа-райы орнатылады, айдың соңында аяз болады.
Күз — Башқұртстан Республикасындағы күз қыркүйектің алғашқы күндерінде, ал тауларда-тамыздың соңғы күндерінде басталады. Қыркүйектің бірінші жартысы күн шуақ және салыстырмалы түрде жылы ауа-райымен сипатталады, бірақ айдың екінші жартысында тұрақты аяз басталады, ал қазан айында ауа райы жаңбырлы және бұлтты болады. Қазанның екінші жартысында алғашқы аяздар келеді, қар жиі жауады. Қараша айының басында температура нөлден төмен түседі, ал жауын-шашын тек қар түрінде түседі. Айдың екінші жартысында тұрақты қар жамылғысы пайда болады және қыс басталады.[5]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ http://trasa.ru/region/bashkiriya_clim.html Климат Республики Башкортостан
- ↑ http://www.hintfox.com/article/analiz-klimaticheskih-yslovij-Juzhnogo-yrala-respybliki-Bashkortostan.html Анализ климатических условий Южного Урала республики Башкортостан
- ↑ http://russia.pogoda360.ru/920144/january/ Погода в Башкортостане
- ↑ http://www.pogodaiklimat.ru/climate/28722.htm Климат Уфы
- ↑ https://www.meteonova.ru/klimat/2/Bashkortostan Погода и климат Уфы и Республики Башкортостан