Бақа мен өгіз

«Бақа мен өгіз» - Абайдың 1898 ж. И. А. Крыловтан аударған мысал өлеңі. Абай түпнұсқадағы 17 жолда айтылған мазмұнды толықтырып, өзгертіп, 10 шумақ өлеңмен еркін жырлаған. Негізгі ой дәл берілген. Таудай егізді көрген бақа мен де сол сияқты зор бола алам деп күшеніп, қарнын қампитып жарылып өлген. Мұңда да біреудің болғанын, толғанын көре алмайтын іштарлар, солардай болам деп өзін- өзі қинап мерт болғандар мазақталған. Мысалдың айтар ақылы:

«Таласпа, жаным-ай,

Қолыңнан келмеске

Боларсың бақадай

Көп түссең егеске».

Абай бүл мысалды да қазақ өміріне бейімдеп, сахараның тіршілік сыңайына үйлестіріп аударған. 6-7 буынды, кебіне - а, -б, -а, -б, кейде ғана -б, -б ұйқасты жыр түрінде жазған. Кей тұстарын өзінше жырлап, бірер елес-көріністі шындыққа жақындата түскен. Мысалы, бақа өгізбен Крыловта көкмайса жазық жерде, Абайда бұлақ басыңда, өгіз су ішуге келгенде кездеседі. Туынды алғаш рет 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланған. Басылымдарында аздаған текстол. өзгерістер кездеседі. 1957, 1977 жылғы жинақтарда Мүрсейіт қолжазбалары, 1909 жылғы басылым негізіңде 4- шумақтың 2-жолы «Күшенді де бертінді», 7-шумақтың 3-жолы «Өстім ғой деп ісініп» болып алынған, қалған басылымдарда бүл жолдар «Күшенді де бүртінді», «Үлкейдім - деп ісініп» делінген.

Өлеңі

Қарасаң, тым-ақ көп

Көре алмас іші тар.

Несі артық, бізден деп,

Салыспақ жұрт та бар.

Су ішкелі бір өгіз

Барып еді бұлаққа.

Бақалар қорқып, тарбақтап

Қашып шықты әр жаққа.

Бақаға өгіз таумен тең,

¥шып кетті зәресі.

Мақтаншақтың, сен көрсең,

Бақада екен төресі.

Өз-өзінен бір бақа

Күшенді де, бөртінді.

Қарны үлкейді қампайып,

Өгіздей болам деп ісінді.

Қасындағы жолдасқа

"Қарашы,— деді,— сен бізге!

Қиын ба екен үлкею,

Жеткем жоқ па өгізге?"

"Ісіндің, кебіндің,

Сонда да не пайда?

Түрі жат өгіздің,

Сен қайда, ол қайда?"

Күшенді кеп кіжініп,

Келгенінше шамасы,

"Өстім ғой"— деп ісініп,

Дейді: "енді бір қарашы!"

Қарады да,— "Дәнеме

Болған жоқ қой, қой!"— деді.

Қызып алған антұрған

Айтқан сөзге көнбеді.

Ыңқыл қағып, тыпырлап,

Күшенді де, бөртінді.

Іш жарылды сытырлап.

Мақтанам деп өзі өлді.

Таласпа, жаным-ай,

Қолыңнан келмеске.

Боларсың бақадай,

Көп түссең егеске