Бақи

Бақи — уақытпен өлшенбейтін мәңгі рух атауы; адам рухының о дүниелік мекені. Бақи “мәңгі” сөзінің синонимі емес, оның ауқымына сиып тұрған о дүние туралы халықтың теология ұғымы. Мысалы, “мәңгі бақи” тіркесі қолданылғанда, “бұл дүниеде және ол дүниеде”, яғни, “екі дүниеде де” деген мағынаны береді. Абайдың терең ғақлияттық мағынасы бар “Өлсе өлер табиғат, адам өлмес” деген өлеңінен Бақидың — адам рухының уақыт өлшемінен тыс мәнділігін білдіретін атау екенін танимыз. “Мені мен менікінің айрылғанын, Өлді деп ат қойыпты өңкей білмес” деген Абай, Бақи сөзі бұ дүниеден кетіп, о дүниеге ұласқан адам ғұмырының атауы деуімен қатар, рух мәңгілігін мағұлым етеді. “Бақи қоймас фәнидің мінін көрмей” дегенде ғұлама жалған, өткінші дүниенің имандылық таразысы да, түпкі мәні де Бақи екенін аңғартады. Бұл сөз мұсылман діні арқылы араб тілінен енген деп кесіп айту да қиын. Себебі, “Кодекс Куманикус” (11—13 ғасырлар) кітабында “Бағұл-Бақұл” деген сөз бар. Осы сөздің күні бүгінге дейін сақталған мағынасы — қайтыс болар, яки, о дүниеге аттанар шақтағы адамның ақтық сөзі (бақиласып қалу). “Бақидың қызығынан үмітім көп, Фәнидің аз қызығын не қыламын” деген өлең жолдарынан (20 ғасыр қазақ ақындары) аңғаратынымыз тәубаға, таупиыққа келтірер басты ұғым — осы Бақи.