Бақша қарақшысы (фильм)

	Бақша қарақшысы
Жанры	драма
Режиссёрі	Ролан Быков
Ұзақтығы	127 минут
Мемлекет	КСРО
Тілі	орыс тілі
Шыққан жылы	1983

Бақша қарақшысы (орыс. Чучело) — Ролан Быковтың алтыншы сынып оқитын қыздың сатқындыққа және де жолындағы көптеген үлкен қиындықтарға төтеп бере алғаны туралы көркем фильмі. Бұл фильм 1982 жылы Владимир Железниковтың 1981 жылы өз немересінің бүкіл кінәні өзіне алып, бойкотқа ұшырауына сүйене отырып жазылған хикаяты бойынша түсірлген. КСРО кезінде бұл фильм ашық және аян фильм болып табылды. Себебі, бұл фильмде ең тұңғыш рет КСРО оқушылары антигеройлар болып табылды. Фильм көптеген кең қоғамды резонанстарды және көлемді талқылауларды тудырғызды БАҚ-та. 1986 жылы фильм мемлекеттік сыйлыққа ие болды. Сонымен қатар бұл фильм Лаондағы ұлтаралық кинофестивальда басты жүлде иегері тағайындалды.

Тарихы

1970–1980 жылдар аралығында Ролан Быков кинорежиссер ретінде жұмыс басында тұрған жоқ. Себебі, ол Госкиномен дүрдараз қарым-қатынастарда болды.

Фильм киносюжетін таңдауға Быковқа көмек берген бір жайт болды. Оның әйелі Елена Санаева, баласы Павел оқып жүрген Владимир Железниковтың «Бақша қарақшысы» хикаятына үлкен көңіл бөліп жүрді. Елена осы хикаятты қызық көріп, өз күйеуіне осы кітапты түнде оқуға ұсынады. Ертесіне ерте тұрған Елена күйеуінің жын ұрып, осы кітапты қабырғаға лақтырғанын көреді де, мынандай қорытынды жасайды: бұл кітаптың экранизациясы жақын арада өтеді. Мектептегі қудалаумен Быков жақсы таныс еді. Себебі, оның баласы Павел бастауыш сыныптарда қуылған оқушы ретінде саналды.

Сюжеті

Ока өзенінің жағасында ауыл мектебіне жаңа оқушы келеді — Лена Бессольница. Ол өзінің әскерде қызмет еткен атасы Николай Николаевич үйінде қоныстанады. Атасы өз үйін сурет галереясы ету мақсатында таңдаулы суреттерді жинаумен айналысады. Оның тұйық мінезі қала тұрғындарына жаға бермейтін.

Лена алтыншы сыныпқа келгенде, сыныптастары алдынан күліп өткенімен, оны жақтыртпайтынын ашық көрсетеді. Миронова — өз мақсатын жақсы білетін және соған жету үшін бәрін беретін мықты жан, Лохматый - сыныптағы ең күшті оқушы, адамның басты қасиеті — алып күш деп есептейді, Шмаркова – сыныптың сұлуы, әрдайым өз пайдасын ойлайды, Попов — Шмаркованы сүйеді, Валька - сыныптағы ең мұқтаж оқушы, сондықтан да бақыт ақшада деп есептейді, Марина — өз анасының қол астынан шығып, Мәскеуге әкесіне баруды армандайды, Васильев — сыныптағы ең момын оқушы, Ленаны мазақтамайтын жалғыз осы, Сомов — бай отбасынан шыққан, сыныпта үлкен сыйластыққа ие. Сыныптастары Ленаны атасы секілді бейжай, тым жабық адам деп ойлайды, оны жақтыртпайтыны да осы себептен.

Оқушылар Ленаны қанша мазақ етсе де, ол әрдайым күліп жауап береді. Оның бұл қылығын мүлдем түсінбейтін сыныбы, оны бақша қарақшысы деп атап кетеді. Тек Дима Сомов қана Ленаға өз қолғабысын танытып, қолдап жүреді. Достық қарым-қатынасы махаббатқа ұласады, алайда махаббаты ұзаққа созылмайды.

Балалар сабақтан киноға бармақшы болады. Барлығы сыртқа шыға бергенде, сыныпта Мәскеуге бару үшін жинаған ақша қалып қойғаны байқалады. Лена ақшаны алуға ұмтылып, сүрініп құлайды. Дима оған «не деген ебедейсіз едің», - деп өзі жүгіре жөнеледі. Сыныптан мұғалімнің Димаға айқайлап жатқан дауысын естіп, есік артына Лена тығылады. Оқушылардың қайда қашқанын сұрап жатып, мұғалім Диманы сужүрек деп балағаттайды. Бұған шыдамаған Дима балалардың қайда екенін айтып береді. Парта астында Шмаркова мен Попов тығылып отырғанын Дима да, Лена да білмеген.

Балаларға жаза болсын деп, оларды Мәскеуге сапарға жібермей қояды сынып жетекшісі.

Жазаланған балалар кінәліні таппақшы болады. Диманың қорыққанын сезініп, Лена кінәні өз мойнына алады. Оқушылар Ленаға бойкот жариялап, оған түрлі қиыншылықтар көрсетеді. Кейде тіпті ұрып соғатын. Лена ұзақ уақыт бойы Дима кінәсін мойындайды деп үміттенеді. Бірақ, Дима бұған бел буа алмайды.

Дима мен Лена дос болады, айтқанымен Бессольницаны әрі қарай жақтай берсе, сол секілді сыныпқа мазақ боламын деп ойлайды. Диманың көмегімен сыныптастары оның көйлегін ұрлап, өртеп жібереді.

Келесі күні, Димадан және сыныптастарынан кек алу мақсатында Лена өз шашын қырқып тастайды. Сомовтың туған күнінде бәрін ұятқа қалдырады. Сол кезде Миронова Бессольцевадан күмәндәніп, оған қарсы шыққанына өкінеді. Ол Ленадан үлкен рухани күшті байқайды.

Балалардың шектен шыққанын түсінген Попов Диманы ұстап береді. Бессольцевадан басқа барлығы оған бойкот жариялайды.

Лена атасымен бірге қаладан кетеді. Николай Николаевич барлық суреттері мен үйін қала музейі ретінде қалдырады. Ал Ленаға қатты ұқсайтын әжесінің портретін мектепке тапсырады.

Мектеп тақтасында, портрет астында "кешір бізді, бақша қарақшысы" деп жазылып тұрады.

Осылайша фильм аяқталады.

Рөлдерде

Кристина Орбакайте — Лена Бессольцева, оқушы, Николая Николаевич Бессольцевтің немересі
Юрий Никулин — Николай Николаевич Бессольцев, Ленаның атасы
Дмитрий Егоров — Дима Сомов, Ленаның сыныптасы, Светлананың үлкен ағасы
Елена Санаева — Маргарита Ивановна Кузьмина, сынып жетекшісі
Светлана Крючкова — Клава әпке, шаштаразшы, Маринаның анасы
Ролан Быков — әскери оркестрдің дирежері
Павел Санаев — Васильев, одноклассник Лены Бессольцевой
Андрей Ломов — жирен шкет (Толик Рыжий)
Коля Манвелов — көзілдірікті ер бала
Марина Мартанова — Марина (Мотя), Ленаның сыныптасы, Клава әпкенің қызы
Анна Толмачёва — Шмакова, Ленаның сыныптасы
Максим Чмель — Попов, Ленаның сыныптасы
Ксения Филиппова — Миронова (Железная Кнопка) Ленаның сыныптасы,
Костя Чеховской — Валька, Ленаның сыныптасы, Петьканың інісі
Олег Быков — Петька, Вальканың үлкен ағасы
Дима Кружилин — абалақ–сабалақ (лохматый), Ленаның сыныптасы
Мария Артемова — Светка, Диманың қарындасы
Антонина Вольская — Александра Васильевна, мектеп директоры
Елена Вольская — әже

Жетістіктері

Лаондағы XXXII МКФ Гран-при (Франция)

Түсіру тобы

Сценарий авторлары: Владимир Железников, Ролан Быков
Режиссёр: Ролан Быков
Оператор: Анатолий Мукасей
Художник: Евгений Маркович
Композитор: София Губайдулина
Дыбыс операторы: Владимир Курганский
Дирижёр: Сергей Скрипка

Фильм түсірлген жерлер

Фильм Тверь қаласында түсірілді. Арнаулы дубльдер Тверь облысындағы Торжок қаласында түсірілді.

Ерекешеліктері

Осы кинофильмде Быков өз отбасысын толығымен түсіруге амалданды. Сонымен қатар Быков өз қайын атасын кинофильмде түсіргісі келді онымен қарым-қатынасын бекіту мақсатында.

Осы кинофильм жарыққа шыққаннан кейін бүкіл КСРО екі үлкен қауымға бөлінді:

кинофильмді жоюға бар ынтасын салды, себебі, бұл кинофильм КСРО оқушыларының масқарасын шығарды;
кинофильмді мадақтап, шындықты экранизациялағаны үшін үлкен құрмет білдіріп, кинофильмнің өрескелділігін мақтап шықты.

Өлең

Бүкіл кинофильм мелодия қиындыларымен сүйемелденді.

Кітаптан айырмашылығы

Кинофильм желісі кітаптағы желістен еш айырмашылығы жоқ. Егер бәрін түйініне дейін ескеретін және қарастыратын болсақ, онда кейбір кейіпкерлер қосылған және ең соңғы дубль болып түсірілген фрагмент кітапта жазылмаған. Сонымен қатар Ленаны ұрып соғатын фрагмент кітапта жазылмаған. Кітапта бұл оқиға басқаша суреттеледі (Ленаны шынында, жай ғана домалаққа тұрып, оқушылар қоршайды).