Бедеу бие

Бедеу бие - «айғырдан шықпаған», іш алмайтын бие. Бедеулікті халық танымында туабітті, мініс пен пайдалану ережесі бұзылудан болған және қартая келе пайда болған деп үш топқа жіктеп қарастырады. Туабітті немесе «тықымына тартқан» бедеулік жатыр қызметіне тікелей байланысты болады. Мұндай бедеулік жатыры шемен болу, сондай-ақ жатырды май басу, жатырына кесірлі түйір өсу сияқты ауру салдарынан болады. Саулық малдық жатыр сабағының ішіне өскен (сынық сүйемге дейін) бұршақтың көлеміндей, бір-екі бүртік, көкшіл түсті, түйін мүйізгек деп аталады. Мүйізгек ауруы інгенде көп кездеседі. Ондай інген өте күйітшіл келеді, көзі жасаурап, аңсары ауып, бура көрсе шөге кетеді дейді мәлімет берушілер. Мұндайда інгеннің ақ кірпіктерін жұлып, көз тамырынан қан ағызып «қиып» емдеген. Мүйізгек ауруын биеде қасаң десе, қой, ешкі және сиырда қашақ деп атайды. Ж.Бабалықұлының емшілерден жазып алған дерегі бойынша қасаң ауруына шалдыққан биеге оташылық жасайды. Жатырдағы кесірлі түйірді өткір бізбен түйреп тіліп алып тастайды. Егер түйір тұтастай бөлініп түссе, саулық сырқаттан айығады, саулық мал іш алып кетеді деп санайды.

Бедеуліктің екінші тобындагы түрі малдың жасы ұлғаюына байланысты пайда болатындықтан қазақтар оны шау тартқан бедеу, лақса бедеу деп атайды. Оган қарсы дауа жасалмайды.

Ал үшінші түрі - мініс пен пайдалану ережелері бұзылудан болатын бедеулік. Қазақ шопандары оны мынадай түрлерге бөледі: қысы-жазы мінілетін күйсіздіктен жыл сайын қысыр қалатын «ербедеу» немесе «тоқым бедеу»; қамшы шыбыртқы, соққы зардаптарынан биенің сан, құрсақ тұсына зақым келуден қысырап бедеу калған қамшыкесті бедеу. Бедеуліктің мұндай түрлеріне ұшыраған малды мініс пен жүктен босатып, биені үйірге, інгенді келеге жіберіп, қонданып семірген соң өздігінен іш алуын күтеді немесе матап, биені айғырға шаптырады, інгенді бураға шөктіреді.

Қайымайтын інгендер мен айғырдан шықпайтын бедеу байталдарды емдеудің тағы бір жолы «көз тамырын қию» деп аталатын тәсіл туралы мәліметтерде айтылады. Бірақ оның нендей тамыр, қай тұста екендігі айтылмайды. Оташы, емшілердің пайымдауы бойынша ондай «қиылатын» тамыр - қан тамыры емес, керісінше лимфа, без шоғырларының бірін қандауырмен қанату болуы мүмкін.