Бен Рой Моттельсон
Бенджамин (Бен) Рой Моттельсон (ағылш. Benjamin Roy Mottelson; 9 шілде 1926, Чикаго, Иллинойс — 13 мамыр 2022, Копенгаген) — америка-даниялық физигі, ядролық физика саладағы маман. Физика бойынша Нобель сыйлығын «атом ядросындағы ұжымдық қозғалыс пен жеке бөлшектің қозғалысы арасындағы байланысты ашқаны және осы қатынасқа негізделген атом ядросының құрылымының теориясын жасағаны үшін» алды (1975 жылы Оге Бор және Лео Джеймс Рейнуотермен бірге). Дания корольдік ғылым академиясының мүшесі (1958 жылдан шетел, 1974 жылдан Дания).
| Бенджамин Рой Моттельсон | |
| ағылш. Benjamin Roy Mottelson | |
 Бен Моттельсон, Копенгаген 1963 | |
| Туған күні |
9 июля 1926, |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы | |
| Ғылыми аясы | |
| Альма-матер | |
| Ғылыми жетекші | |
| Марапаттары | |
Өмірбаяны
өңдеуМоттельсон Чикагода еврей отбасында дүниеге келген: оның әкесі инженер Гудман Моттельсон (1897—1988), анасы Джорджия Моттельсон (қыз күнінде Блум, 1895–?). Ол Иллинойс штатының Ла-Гранж қаласында орта мектепті бітірген. 1947 жылы Пурдю университетінде бакалавр дәрежесін және 1950 жылы Гарвард университетінде Джулиан Швингердің жетекшілігімен диссертация қорғап, ядролық физика бойынша PhD дәрежесін алды.
Шелдон стипендиясы бойынша ол Копенгаген университетінің Теориялық физика институтында ядролық физиканы оқу үшін Данияға барды. 1953 жылдан бастап ол сол кезде Копенгагенде орналасқан жаңадан құрылған CERN теориялық тобында жұмыс істеді, ал 1957 жылы Солтүстік теориялық атомдық физика институтының (NORDITA) профессоры болды және 1994 жылы зейнеткерлікке шыққанға дейін осы лауазымда жұмыс істеді. 1971 жылы Дания азаматтығын алды.
1950 жылдардың басында Моттельсон Оге Бормен бірге атом ядросының ұжымдық (жалпыланған) моделін жасады, ол сол кездегі қабық пен тамшы үлгілерінің артықшылықтарын біріктірді. Жаңа модель, әрине, Джеймс Рейнуотер болжаған ауыр ядролардың сфералық еместігін ескерді, Моттельсонға зарядталған бөлшектердің кулондық шашырауының ядроларға әсерін болжауға және деформацияланған ядролардағы бір бөлшектік күйлердің энергиясын есептеуге мүмкіндік берді және жалпы алғанда кең ауқымды ядролық физика саласындағы тәжірибелерге ынталандырды. 1975 жылы үш ғалым ядроның ұжымдық моделін жасауға қосқан үлесі үшін физика бойынша Нобель сыйлығын алды.
1958 жылы Бор мен Моттельсон Дэвид Пайнспен бірге ядроның құрылымын сипаттау үшін Бардин—Купер—Шриффердің асқын өткізгіштік теориясын қолданды, бұл ядролар арасындағы тұрақтылық айырмашылығын нуклондардың жұп және тақ санымен түсіндіруге мүмкіндік берді.
1960 жылдардың аяғы мен 1970 жылдардың бірінші жартысында Бор мен Моттельсон «Атом ядросының құрылымы» атты монументалды екі томдық монографиясын басып шығару арқылы өздерінің зерттеу саласын қорытындылады.
1990 және одан кейінгі жылдары Моттельсон Бозе-Эйнштейн конденсаттарын зерттеуге белсене араласты. Ол көп денелі кванттық жүйелердің қасиеттерін зерттеу үшін жақсы объект деп санады және тіпті «жасанды ядролар» деп атады және 1999 жылы ол айналмалы конденсаттардың ираст спектрлеріне жаңашыл зерттеулерін жариялады. Соңғы жылдары ол кванттық механиканың негіздеріне қатты қызығушылық танытты.
Моттельсон «Атом ғалымдарының хабаршысы» журналының қамқоршылар кеңесінің мүшесі болды[1]. Ол жүзуге, велосипед тебуге және музыкаға қызығушылық танытты.
2022 жылы 13 мамырда қайтыс болды[2].
Марапаттары мен жетістіктері
өңдеу- Америка өнер және ғылым академиясының мүшесі (1971).
- АҚШ Ұлттық ғылым академиясының шетелдік мүшесі (1973).
- Джон Прайс Уэзерилл медалі 1974).
- Польша Ғылым академиясының шетелдік мүшесі (1991).
- Америка философиялық қоғамының мүшесі (2011) [3]
Таңдаулы басылымдар
өңдеу- Кітаптар
- Bohr A., Mottelson B.R. Nuclear structure. Volume I
- Single-particle motion. — W. A. Benjamin, 1969.
- Bohr A., Mottelson B.R. Nuclear structure. Volume II: Nuclear deformations. — W. A. Benjamin, 1975.
Русский перевод: Бор О., Моттельсон Б. Структура атомного ядра: В 2-х томах. — М.: Мир, 1971—1977.
- Мақалалар
- Bohr A., Mottelson B.R. Collective and Individual-Particle aspects of Nuclear Structure // Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab, Matematisk-fysiske Meddelelser. — 1953. — Bd. 27, № 16.
- Mottelson B.R., Nilsson S.G. Classification of the Nucleonic States in Deformed Nuclei // Physical Review. — 1955. — Vol. 99. — P. 1615-1617. — doi:10.1103/PhysRev.99.1615.
- Alder K., Bohr A., Huus T., Mottelson B., Winther A. Study of nuclear structure by electromagnetic excitation with accelerated ions // Reviews of Modern Physics. — 1956. — Vol. 28. — P. 432-542. — doi:10.1103/RevModPhys.28.432.
- Bohr A., Mottelson B.R., Pines D. Possible Analogy between the Excitation Spectra of Nuclei and Those of the Superconducting Metallic State // Physical Review. — 1958. — Vol. 110. — P. 936-938. — doi:10.1103/PhysRev.110.936.
- Mottelson B.R., Nilsson S.G. The Intrinsic States of Odd-A Nuclei having Ellipsoidal Equilibrium Shape // Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab, Matematisk-fysiske Skrifter. — 1959. — Bd. 1, № 8.
- Mottelson B.R., Valatin J.G. Effect of nuclear rotation on the pairing correlation // Physical Review Letters. — 1960. — Vol. 5. — P. 511-512. — doi:10.1103/PhysRevLett.5.511.
- Моттельсон Б. Элементарные виды возбуждения в ядрах: Нобелевская лекция // Успехи физических наук. — 1976. — Т. 120, № 4. — С. 563–580. — doi:10.3367/UFNr.0120.197612c.0563.
- Bohr A., Mottelson B.R. Features of nuclear deformations produced by the alignment of individual particles or pairs // Physica Scripta. — 1980. — Vol. 22. — P. 468-474. — doi:10.1088/0031-8949/22/5/008.
- Bohr A., Mottelson B.R. On the role of the Δ resonance in the effective spin-dependent moments of nuclei // Physics Letters B. — 1981. — Vol. 100. — P. 10-12. — doi:10.1016/0370-2693(81)90274-4.
- Bohr A., Hamamoto I., Mottelson B.R. Pseudospin in rotating nuclear potentials // Physica Scripta. — 1982. — Vol. 26. — P. 267-272. — doi:10.1088/0031-8949/26/4/003.
- Nishioka H., Hansen K., Mottelson B.R. Supershells in metal clusters // Physical Review B. — 1990. — Vol. 42. — P. 9377-9386. — doi:10.1103/PhysRevB.42.9377.
- Mottelson B.R. Yrast spectra of weakly interacting bose-einstein condensates // Physical Review Letters. — 1999. — Vol. 83. — P. 2695-2698. — doi:10.1103/PhysRevLett.83.2695.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Bulletin of the Atomic Scientists. Басты дереккөзінен мұрағатталған 5 тамыз 2009.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 17 шілде 2022.
- ↑ Dansk nobelprisvinder er død. Басты дереккөзінен мұрағатталған 16 мамыр 2022.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 17 шілде 2022.
- ↑ APS Member History. Басты дереккөзінен мұрағатталған 13 қаңтар 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 18 қаңтар 2021.
Әдебиет
өңдеу- Храмов Ю. А. Моттельсон Бен Рой (Mottelson Ben Roy) // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Бас. 2-ші, өңд. және тол. — М. : Наука, 1983. — Б. 192. — 400 б. — 200 000 дана.
- Kragh H. Benjamin Mottelson (1926–2022) // Nature. — 2022. — Vol. 606. — P. 459. — doi:10.1038/d41586-022-01615-0.
- Reimann S.M., Hamamoto I. Ben Roy Mottelson // Physics Today. — 2022. — Vol. 75, № 10. — P. 68. — doi:10.1063/PT.3.5107.
Сілтемелер
өңдеу- Нобель комитетінің сайтынан ақпарат (ағыл.))