Бертон Рихтер
Бертон Рихтер (ағылш. Burton Richter; 22 наурыз 1931, Нью-Йорк, АҚШ — 18 шілде 2018, Стэнфорд, Калифорния, АҚШ) — американдық физик, 1976 жылғы физика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты, Сэмюэл Тингпен бірге «жаңа түрдегі ауыр элементар бөлшекті ашуға қосқан іргелі үлесі үшін» алды.
| Бертон Рихтер | |
| ағылш. Burton Richter | |
 | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Станфорд, Калифорния штаты, АҚШ |
| Азаматтығы | |
| Ғылыми аясы | |
| Альма-матер | |
| Ғылыми жетекші | |
| Марапаттары |
|
АҚШ Ұлттық ғылым академиясының мүшесі (1977).
Өмірбаяны
өңдеуРихтер еврей отбасында нью-йорктік Бруклин боросында туған және басқа нью-йорктік Куинс ауданында өскен. Оның ата-анасы Авраам Рихтер және Фанни Рихтер (қыз күнінде Поллак) тоқыма жұмысшылары болған.[1] Ол болашақ Нобель сыйлығының лауреаттары Барух Самуэль Бламберг пен Ричард Фейнманды тәрбиелеген Far Rockaway орта мектебін бітірді.[2] Кейін Рихтер Пенсильваниядағы Мерсерсбург академиясының колледжіне барды, одан кейін Массачусетс технологиялық институтында оқуын жалғастырып, онда ол 1952 жылы бакалавр дәрежесін және 1956 жылы доктор дәрежесін алды. Кейінірек ол 1984 жылдан 1999 жылға дейін басқарған Стэнфорд сызықтық үдеткіш орталығында жұмыс істеді.
Ол CBX сәулелерінің соқтығысуы бойынша экспериментті жүзеге асыруға белсенді қатысушылардың бірі болды (ағылш. Princeton-Stanford Colliding Beams eXperiment) —әлемдегі алғашқы коллайдерлердің бірі.
Стэнфорд университетінде профессор болған кезінде Рихтер Дэвид Ритсонмен бірге және АҚШ-тың Атом энергиясы жөніндегі комиссиясының қолдауымен SPEAR электронды-позитрондық коллайдерін (ағылш. Stanford Positron-Electron Asymmetric Ring) құруға жетекшілік етті. Бұл машинада жаңа элементар бөлшек ашылды, ол оны пси (ψ) бөлшек деп атады. Дәл осы бөлшек бір уақытта Брукхавен ұлттық зертханасында Сэмюэл Тингтің басшылығымен Рихтерден тәуелсіз ашылды және J деп аталды. Бұл бөлшек қазір J/ψ деп аталады. Бұл жаңалығы үшін екі ғалым да 1976 жылы физика бойынша Нобель сыйлығына ие болды.
1984 жылдан 1999 жылға дейін Стэнфордтағы SLAC үдеткіш орталығының директоры (ағылш. Stanford Linear Accelerator Center) болды. Осы кезеңде зертхана SLC сызықты электронды-позитронды коллайдер жобасын жүзеге асырды.
1992 жылы «Адамзатқа ескертуге» қол қойды[3].
2007 жылдан бастап Рихтер АҚШ үкіметіндегі ғылым мүдделерін білдіретін Америка Құрама Штаттарының Ғалымдар мен инженерлер комитетінің кеңесшілер кеңесінде қызмет етті. JASON тәуелсіз кеңес беру тобының мүшесі болды және американдық үкіметте ғылымды ілгерілетуге бағытталған ұйым Ғалымдар мен инженерлер Америка үшін директорлар кеңесінде қызмет етті.[4]
2007 жылдың мамыр айында Рихтер Иранға барып, Шариф атындағы Технология университетіне барды.[5]
Бертон Рихтер Милдред Дрессельхауспен бірге 2010 жылғы Энрико Ферми сыйлығының иегері болды.[4]
2013 жылы Рихтер ғалымдар Том Уигли, Керри Эмануэль, Кен Калдейра және Джеймс Хансеннің Ангела Меркельді ядролық энергетикадан бас тартқаны үшін сынаған ашық хатына түсініктеме берді.
2014 жылы Рихтер үздіксіз күтім жасаудың қаржылық тәжірибесіне қарсы АҚШ тарихындағы алғашқы заңды шағым түсірген үздіксіз күтім жасайтын зейнеткерлік орталығының тұрғындарының қатарында болды. 2014 жылдың 9 қыркүйегінде Федералдық сотта өткен тыңдауда адвокаттар Рихтердің ақшасын пайдалануына қатысты сот шешімін сұрауға құқығы бар екенін айтты.
Ол 2018 жылы 18 шілдеде Калифорния штатындағы Стэнфорд ауруханасында жүрек жеткіліксіздігінен қайтыс болды.
Марапаттары
өңдеу- 1975 — Эрнест Лоуренс сыйлығы
- 1976 — Физика бойынша Нобель сыйлығы
- 2007 — AAAS Philip Hauge Abelson Prize
- 2010 — Энрико Ферми сыйлығы
- 2011 — Phi Beta Kappa Award in Science
- 2012 — АҚШ Ұлттық ғылым медалі
Таңдаулы басылымдар
өңдеу- Augustin J.-E. et al. Discovery of a Narrow Resonance in e+e− Annihilation // Physical Review Letters. — 1974. — Vol. 33. — P. 1406-1408. — doi:10.1103/PhysRevLett.33.1406.
- Abrams G.S. et al. Discovery of a Second Narrow Resonance in e+e− Annihilation // Physical Review Letters. — 1974. — Vol. 33. — P. 1453-1455. — doi:10.1103/PhysRevLett.33.1453.
- Perl M.L. et al. Evidence for Anomalous Lepton Production in e^+ — e− Annihilation // Physical Review Letters. — 1975. — Vol. 35. — P. 1489-1492. — doi:10.1103/PhysRevLett.35.1489.
- Рихтер Б. Нобелевская лекция: От ψ к очарованию (Эксперименты 1975–1976 гг.) // УФН. — 1978. — Т. 125. — С. 201-226. — doi:10.3367/UFNr.0125.197806a.0201.
- Рихтер Б. Следующее поколение ускорителей с электрон-позитронными встречными пучками // УФН. — 1980. — Т. 130. — С. 707-726. — doi:10.3367/UFNr.0130.198004e.0707.
- Schindler R.H. et al. Measurements of the properties of D-meson decays // Physical Review D. — 1981. — Vol. 24. — P. 78-97. — doi:10.1103/PhysRevD.24.78.
- Lockyer N.S. et al. Measurement of the Lifetime of Bottom Hadrons // Physical Review Letters. — 1983. — Vol. 51. — P. 1316-1319. — doi:10.1103/PhysRevLett.51.1316.
- Richter B. Beyond Smoke and Mirrors: Climate Changes and Energy in the 21st Century. — 2nd ed.. — Cambridge University Press, 2014. — ISBN 978-1-107-67372-4.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Encyclopedia of World Biography Richter, Burton (ағыл.). Encyclopedia.com (2004). Басты дереккөзінен мұрағатталған 20 тамыз 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 7 ақпан 2018.
- ↑ Schwach, Howard Museum tracks down FRHS Nobel laureates (ағыл.). Үлгі:Нп5 (15 April 2005). — «Burton Richter graduated from Far Rockaway High School in 1948.» Басты дереккөзінен мұрағатталған 11 қазан 2007. Тексерілді, 7 ақпан 2018.
- ↑ World Scientists' Warning To Humanity (ағыл.). Тексерілді, 17 мамыр 2019.
- ↑ a b President Obama Names Scientists Mildred Dresselhaus and Burton Richter as the Enrico Fermi Award Winners (ағыл.) (11 January 2012). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 шілде 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 7 ақпан 2018.
- ↑ Erdbrink, Thomas. Iran makes the sciences a part of its revolution (ағыл.), The Washington Post (6 June 2008). Тексерілді 27 сәуірдің 2010.
Әдебиет
өңдеу- Храмов Ю. А. Рихтер Бартон (Richter Burton) // Физики : Биографический справочник / Под ред. А. И. Ахиезера. — Ред. 2-ші, өңд. және тол. — М. : Наука, 1983. — Б. 234. — 400 б. — 200 000 дана.
- Quinn H. Burton Richter (1931–2018) (англ.) // Nature. — 2018. — Vol. 560. — P. 554. — doi:10.1038/d41586-018-06036-6.
- Schwitters R.F. Burton Richter (ағылш.) // Physics Today. — 2019. — Vol. 72, no. 8. — P. 64. — doi:10.1063/PT.3.4277.
Сілтемелер
өңдеу- Нобель комитетінің сайтынан ақпарат (ағыл.) )
- Бертон Рихтердің құрметіне арналған мереке (ағыл.) )
- Cho A. Burton Richter, Nobel Prize–winning physicist with influence in Washington, D.C., dies (англ.) // Science. — 2018. — doi:10.1126/science.aau8533.