Бестамақ қорымы

Бестамақ қорымы – Қостанай облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштер тізіміне енген археолгиялық ескерткіш.

Бестамақ қорымы. Қыш ыдыстағы өзіндік оюлы композиция.

Орналасқан жері

Әулиекөл ауданы, Шилі ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 8,8 км жерде, Беріктал өзенінің оң жағасында орналасқан.

Кезеңі

Біздің заманымзға дейінгі ІІ мыңжылдықтың басы.

Зерттеу нәтижесі

Олжалар коллекциясы

Зерттеу барысында аумағы 8000 м² болатын бөлігіне қазба жұмыстары жүргізіліп, көптеген қолдан жасалған бұйымдар табылған. Олжалар коллекциясы ондаған еңбек құралдарымен қару-жарақтарды құрады. Мұндағы қоладан істелiнген заттар – пышақ, балта, ине, біз, қашау, орақ, найза; тастан істелінгендері – келсап (түйгіш), дән үккіш, әрлегіш аспап, тегістегіш, жебе ұштығы, күрзі; сүйектен жасалғандар: ат әбзелдерінің элементтері, жебенің ұштығы, тескіш, кергі. Коллекцияның ең көрнекті бөлігі қыш ыдыстар мен зергерлік бұйымдар. Зираттағы керек-жарақтар молдығымен ерекшеленеді.

Жерлеу рәсімі, жерлеу керек-жарақтары, қауымдастық құрылымы

Бір кездерде қандай да бір ерекше белгісіне бола бұл аумақты зират үшін таңдап алған осы жердің ертедегі адамдары энеолит дәуірінен бастап, ортағасырларға дейінгі аралықта осы жерлерде өз салт-жораларын атқарып келген. Жерлеу үлкен тік бұрышты жер асты шұңқырларында жүргізілген. Өлгендердің денесін аздап бүгілген қалыпта зираттың түбіндегі сол жақ қапталға басын негізінен күнбатысқа қаратып жатқызады. Зираттардың көпшілігінен жылқының тұтас сүйегі табылған. Бестамақтықтар жерлеу рәсімі кезінде құрбандыққа шалынған жылқыны төбесі жабылған камераның үстіне қойып көмген. Әдетте малдың аяқтарын бүгіп қойған.
Бестамақ зиратының заттары қола дәуіріндегі адам қауымдастығының құрылымын айқындайды. Мәселен, ер адамның зиратынан табылған балта-шаппашот, оның жоғары лауазымға қатысты екенін білдірген. Балта – басқару нышанын паш ететін зат және оның иесі осы қоғамдағы "басқару формуласын" танытады. Жерлеу керек-жарақтары – құюға арналған мыс және қож кенінің кесектері, шүмек – мыс балқытатын кернейдің ішіндегі ауаны айдап шығуға арналып саздан жасалған түтік – ұста-құюшының кәсіби бейнесіне сай келеді. Балта-шаппашот, жүзі дөңгелек балта, қашау, бояу ізі бар бояу езетін ыдыстар, тегістеуіштер. Мұндай заттардың жиынтығы бұл қауымдастың мүшелері лауазымды адамдар, мүмкін, абыз-қауымбасы екенін куәландырады.
Ал әйелдерге қатысты айтар болсақ, қола сақина, жүзік, көгілдір ақықтан істелген тас моншақтардан тізілген алқа, халцедон, қызыл ақық – осының бәрі бестамақтық сәнқойларды қуанышқа бөлеген. Алтын салпыншақтары бар бас киімдер, моншақтармен әшекейленген аяқ киімдер киім стилінің басты бағыттарын анықтап береді.
Бестамақ жерлеу зираттарынан көптеген металл бұйымдар табылды, олар осы араға жақын маңда, мысалы, қазіргі II Жетікөл ауылы тұрған жерде жасалған сияқты. Дәл осы жерден қола құюшылардың үй-шеберханалары табылған. Қазу жұмысы барысында шеберханалардан мыс кенін балқытуға арналған пеш табылған.

Шаруашылық құралдары

Келсап, дән тартқыш, кетпен құралдар қоныс тұрғындарының жер өңдеумен айналысқандығын дәлелдейді. Кен қазу құралдарының, қождың, отбақырдың, льячкалар – металл өңдеу ісін білдіреді. Зергер-шеберлер қақтау, соғу, басып түсіру, өрнек салу тәрізді әртүрлі сәндік бұйымдар әзірлеу әдістерін меңгерген. Демалып отырған сәттерінде тұрғындар асық ойнаған. Археологтардың айтуы бойынша сол үшін өңделген жануарлардың сүйектері барлық жерден кездеседі.

Зиратты зерттеуді 1991 жылы қостанайлық археологтар В. Н. Логвин, С. С. Қалиевалар бастаған болатын. Бүгінде Бестамақты зерттеуді олардың шәкірттері мен әріптестері жалғастыруда.

Қорымнан табылған заттар

• 
  Қыш ыдыс. Сынған ыдысты біріктіруші қола қапсырмалар.
• 
  Отырған адамның тас мүсіні. Палеометалл дәуірі.
• 
  Төрт бұдырлы нефрит күрзі (шоқпар).
• 
  Салпыжелкелі ұрыс балталары.
• 
  Қола білезіктер. Соқпа.
• 
  Жапырақ тәріздес қола пышақтар.
• 
  Қола қашаулар.