Буколиктер (Вергилий)
Буколиктер (лат: Bucolica) немесе Эклогтар (лат: Eclogae) сөзі — «бақташылық өлеңдер» деген мағынаны береді, бұл жанр жаңаеуропалық әдебиетте «пастораль» деген атқа ие болды. Бұл жанрдың өлеңдері эклогалар немесе идиллиялар деп аталды. Екі терминнің арасында айырмашылық шамалы болғандықтан, эклога оқиғаны, ал идиллия сезімді көбірек қажет етеді деп танылды.
| Буколиктер | |
| лат. Bucolica лат. Eclogae | |
 Буколиктер шығармаысның алғашқы басы 5-ғасырда, | |
| Авторы | |
|---|---|
| Түпнұсқа тілі | |
| Жазылған жыл | |
Аталған жанрдың негізін салушы б.з.б. ІІІ ғасырдағы сицилиялық ақын, Александрияның Косе аралында қызмет атқарып жүрген Феокрит болды. [1] Оның шығармалар жинағы б.з.б. І ғасырда жарық көргенімен, Вергилий заманының өзінде үлкен жаңалық болатын. Бұл жанр қалалық кітап мәдениетін тудырды деп айтуға болады. Қалалық, ақсүйектік өмірден жалыққан ағартушы жазушылар мен оқырмандар өздерінің нәзік сезімдерін дөрекі бақташының сөзімен жеткізу арқылы комикалық эффектінің күшті болғандығын түсінді.
Олар бақташылық өмірді шынайы суреттеу арқылы, яғни қозы терісінің исін, кедейлердің қамыстан салынған жұпыны лашықтарын, табынды қайта есептеуді, оңай тамақтануды (трапеза), бақташылардың бір-бірімен ұрсысып, керісуін халықтық өлеңдердің бастамасы болып табылатын – өлеңмен сөйлесулерді дәл суреттеу арқылы грек буколикасын дамытты.
Вергилий де буколиктік жанрды бекер таңдаған жоқ. Бұл жанр оған өз атынан да, өзгелердің атынан да сөйлеуге мүмкіндік берді. Ақын өлеңдерінің негізгі кейіпкерлері – бақташылар болды.
«Буколиктерде» 10 өлең бар: тақ өлеңдері – диалогтық формада, жұп өлеңдері – баяндау формасында жазылған. Барлық сюжеттері бақташылық өлеңдер шарттылығынан аспайды. І эклогасында бірі туған жерінен қуылған, екіншісі рим билеушісінің мейірімі арқасында аман қалған екі бақташының қоштасуы; ІІ эклогасында өз сүйіктісінің әрекетсіздігіне қынжылған ғашық жанның мұңы; ІІІ эклогасында екі бақташы әуелі керісіп, сонан соң өлең айтып жарысып, екеуінің де өнері тең түсіп, татуласуы; ІV эклогасында ежелгі сәуегейліктің (әулиеліктің) уақыты жетіп, жаңа алтын ғасырдың келетіндігі; V эклогасында бір бақташы жас Дафнистің өліміне бүкіл табиғаттың өзі жылайтынын жырға қосса, екіншісі Дафнистің аспан әлемінде құдайға айналып, табиғаттың өзі қуана құлпырып жатқандығын; VІ эклогасында бақташылар ұйқыда жатқан Силена құдайды ұстап алып, оны босату үшін әлемнің жаралуы жөніндегі ежелгі аңыздарды айтуын талап етуі; VІІ эклогасында тағы да жауапсыз махаббаты үшін қайғыға батқан бақташының зары; ІХ эклогасында тағы да аулынан қуылған жанды екі бақташының есіне алып, аяуы; Х эклогасында эпилог, яғни Вергилийдің замандасы әрі досы Корнелий Галлдың өз махаббатынан азап шегіп, оны зарлана жырға қосуы, онымен қоса бүкіл табиғаттың қиналуы жырланады.
Осы тұстағы өлең құрылысының симметриясын Вергилий шығармашылығын зерттеуші М.Гаспаров былайша көрсетеді: эклоганың соңғы жұптары өзара сәйкестікке құрылған: І-ІХ эклога – адам мен жер; ІІ-VІІІ – адам мен махаббат; ІІІ-VІІ – адам мен өлең; ІV-VІ – өткен мен болашақ; ортаңғы V – адамзат пен құдай; соңғы Х – синтез, мұнда табиғат та, махаббат та, өлең де, құдай да жырланады. М.Гаспаровтың пайымдауынша, бақташылар жырының аясы әуелі тарылады (поэзияны, махаббат, қарапайым тұрмысты жырлайды), онан соң кеңейеді (табиғат пен махаббат, құдайлар жырланады). [2]
«Буколиктер» Вергилийге атақ әкелді. Халық оны оқумен ғана шектелмей, бағалай білді, актерлар сахнада ойнады. Өйткені, Вергилийдің өлеңдері керемет, ал сезімі түсінікті болды. Шығармашылығын енді ғана экспериментатор ақын ретінде бастаған Вергилий бірден өз дәуірінің жетекші ақынына айналды.[3] Оның үстіне замандасы Азиний Поллион өлеңнен прозаға қарай, ал Корнелий Галл әдебиеттен саясатқа қарай ойысып, Вергилий әдебиет үйірмесіндегі орталық фигураға айналды.