Білге Бұқа

Білге Бұқа — ежелгі түркі тайпалары мен ұлыстарындағы лауазым. Бұқа сөзі көне түркі ескерткіштерінде кездеседі. Ол көне ғұндар арқылы мажар (венгр) тілінде де сақталған. Көшпелілер ұғымында Бұқа алып күштің иесі, төл атасы. Сондықтан оған тотем ретінде табынған. Аңыз әңгімелер мен тарихи жырларда таңбалы тастарда бұқа бейнесі жиі кездеседі. Латын жазушысы Е. Соземнің естелігі бойынша, Бұқа көшпелілерге жаңа қоныс ашушы, сулы, нулы жерлерді табушы. Қазақ ертегілері де осыны меңзейді. Қытайдың Хань дәуіріндегі жазбалары бойынша, ескі ғұндар балаларының атын Бұқаға еліктеп “Өкір” деп қойған. Ә.Марғұланның пікірінше, Өкір (Өкіреш) наймандардың ескі дәуірдегі бір тайпасының аты болған. Кейбір ғалымдар наймандарды сегіз оғыз тайпасымен этн. байланыста болған деп есептейді. “Оғызнамада” ең әуелі Бұқаның суреті бейнеленеді. Осыған сабақтас, 12 — 13 ғасырларда Найман мемлекетінің билеушілері өз лауазымдарын Бұқаға байланысты атауды дәстүрге айналдырған. Мыс., наймандардың сол кездегі билеушісі Инаныш Білге Бұқа хан аталса, оның екі ұлы Таян мен Бұйрық хандар Тай Бұқа, Бай Бұқа деп аталған. Бұқаға байланысты лауазым атақтар керей Уән мен Шыңғыс әулеттерінің арасынан да жиі кездеседі.

Дереккөздер

“Қазақ Энциклопедиясы”, ||-том