Бірінші ханым

Бірінші ханым (ағылш. First Lady) – таңдалған мемлекет басшысының жұбайы. Бастапқыда First Lady термині Америка Құрама Штаттарының президентінің жұбайын білдіру үшін қолданған. Алайда мұнан былай ол басқа да тілдерге еңіп, енді кез келген мемлекеттің басшысының жұбайы үшін қолданылады, егер ол монарх болмаса. Парламенттік республикалар мен конституциялық монархияларда термин елдің премьер-министірінің әйеліне қолданылады. Кейбір елдерде терминді мемлекеттік тілге аударады, солай, мысалы, Латын Америкада - Primera Dama, ал Францияда - Première Dame деп айтады.

АҚШ-та термин алғаш рет 1849 жылы қолданылды. Президент Закари Тейлор 4-ші президент Джеймс Мэдиссонның әйелін, Долли Мэддисонды жерлеу рәсімінде мадақ өлеңіңде «Бірінші ханым» деп атаған. Алайда «Бірінші ханым» деп атала бастаған бірінші әйел Харриет Лэйн – АҚШ-тың 15-ші президенті Джеймс Бьюкененнің жиені (Бьюкенен жалғыз бойдақ президент болды, сондықтан Ақ үйдің бәйбішесінің рөлін мемлекет басшысының жиені атқарды) болды. Бірақ жалпы мойындаушылықты бұл ұғым тек 1877 жылы иемденді. Сол жылы Мэри Эймс өзінің президент Рутерфорд Хэйздың инаугурациясы жайында газет репортажінде оның жұбайы өте әйгілі Люси Уэбб Хэйзді сипаттау үшін «Бірінші ханым» терминің қолданды.

Бірінші ханымдар әдетте басқа мемлекет басшыларының жұбайылары мен отбасыларымен дипломаттық қарым-қатынасты нығайтады, ресми кездесулер кезінде жиі «әйелдер бағдарламасын» ұйымдастырады. Кейбір бірінші ханымдар белсенді түрді елдің саясатына үлестерін қосады, мысалы – Элеонора Рузвельт пен Эва Перон. Ал Хиллари Клинтон 2008 жылы президент лауазымына өзінің кондидатурасын Демократиялық партия атынан ұсынды, алайда ол басқа кандидатт Барак Обамаға жеңілді. 2016 жылы ол АҚШ президентінің лауазымына негізгі кандидат болды. Аргентинаның екі Бірінші ханымдары – Исабель Мартинес де Перон және Кристина Фернандес де Киршнер Аргентина президентінің лауазымында өздерінің жұбайларын алмастырды (Хуан Перон мен Нестор Киршнерді). Сондай-ақ Исабель Перон әлемде ең бірінші әйел-президент атанды.

Соңғы уақытта кей кезде «Мемлекеттің бірінші джентльмені» термині әйел-президентінің күйеуіне қолданыла бастады. Мысалы, солай индонейзиялық президент Мегавати Сукарнопутридің жұбайын Тофик Киемасаны атаған.