Бүркітші фильмі

• Бүркітші - "Қазақтелефильм" студиясының көркем телефильмі.. Сценарийінің авторы — Ж. Смазов, режиссері — Ә. Дүйімбаев, операторы — Ю. Монашев.

Фильм барысы

Сценарий бастауы. ... Дала тегіс ақ көрпесін жамылып, ызғарлана қалыпты. Сол тыныштықты бұзып құйғытып келе жатқан аңшылар ғана. Көз көрім жерде сылаңдап кетіп бара жатқан түлкіге қалайда жетуге тырысып, аттарына қамшы басады. Шіркін, нағыз қансонар кызығы деген осы болар. Бір тұста түлкіні қайырмалай шауып, томағасын сыпырған бүркітті салмаққа ұмтылып жүрген қарт бүркітшіні көресіз. Ол бүркітті түлкіге салар алдында азды-көпті ойланып қалады. Қарт бүркітші аңда жүріп, сонау бір шақта өзінің сегіз-тоғыз жастағы бала кезінде көз алдында өткен, өмір бойы ұмытылмас әсер қалдырған бір оқиғаны есіне алады.

Міне, дәл осы сәттен "Бүркітші" фильміндегі негізгі окиға желісі басталып кетеді. Фильм оқиғасы бірден басталмай осылайша көрерменді ойға калдыру режиссер Ә.Дүйімбаев шеберлігінен туындап жатса керек.... Иә, ол тау ішінен ән естілсе-ақ солай қарай жүгіріп бүркітші Айбарды (Р.Сейтметов) тосып алатын еді-ау. Ал, Қарашаш ше (М.Жаксымбетова), ән естілсе ол да шелегін иінағашына іліп, бұлақ басына келетін. Аңсаған жүректер осы арада табысатын, үнсіз сырласатын.

Фильм осылайша қарт бүркітшінің өткенді еске түсіруімен баяндалып отырады.... Бірде, бір-біріне ынтық екі жас кездесіп үлгергенше аңдушылар жетіп үлгереді. Аңдушылар Қарашаштың Айбармен кездесуіне өлердей қарсы. Себебі, қызды басқа біреу айттырып койған-ды. "Көп қоркытып, терең батырады",емес пе, олар Айбардың дегеніне көнбей, бай-манап, шенділердің алдына қолын буып, алып келеді. Ел жиналып, төрелігін ауыл ақсақалы айтады.

Айбардың айнымас серігі қыран бүркіт Қарашаштың атасқан күйеуінің қолында қалады. Қытымыр заманның бұғауы мен шариғат тұсауын ақырында махаббат құдіреті жеңеді. Сүйіскен жүректер өмір бойы бірге болуға серт байласып, Айбар Қарашашты алып қайтады. Егесінен айрылған қайсар бүркіт жат адамға көндікпейді.

Идеясы

Өз фильмінде режиссер, қалың малға сатылған қазақ қыздарын, өткен заман көрінісін көз алдыңызға келтірсе, екінші жағынан жігіт пен бүркітті салыстыра отырып көрсетеді. Салыстыра көрсету кино өнеріне тән қасиет. Ол әр кезде фильмнің әрін ашпақ.

• Бүркітші - "Қазақтелефильм" студиясының 2 бөлімді, түрлі түсті деректі телефильмі (1980)..

Қазақстанда ұлттық тақырыпқа түсірілген тұңғыш фильмдердің бірі. Қазақ халқының саятшылық өнерін экранға шығаруға дәйектілік сипатта қандай құнды түйіндер болды дегенде, біріншіден, саятшылық халықтық дәстүрлі кәсіп, оны көрсету ұлттық менталитетімізді ерекшелейді. Сондықтан тақырып құнды. Екіншіден, экран тілін әрлейтін бейне-материалдар экзотикалық, әрі танымдык тұрғыдан ұтымды.

Фильм барысы

Дала, тау-тас, өзен-су, аң-кұс мұның бәрі де режиссер мен оператордың түсіне кіретін кәсіби құмарлықтарының қоздырғыштары. Үшіншіден, бүкіл киносыншылар мен телезерттеушілер айта беретін "бақылап түсіру" тәсіліне молынан мүмкіндік туады. Осы сияқты "аңдып түсіру" әдісі де қолданыс табады. Мұндайда оператор "бес қаруын" асынып алып, кәсіби шеберлігін, адами ой ұшкырлығы мен түйсік қагілездігін ірікпей іске қосады. Оны түсірген кинорежиссер Әсман Дүйімбаев болатын.

Бүркіт салу, ит жүгірту дейтін саятшылық өнер ұазақтардан баска ұлттарда да бар екені белгілі. Бірақ оның әрбір халықтың жер бедері мен тіршілік кешу факторларына орай өзіндік ерекшеліктері болады. Режиссердің бүркітші образын ашудағы елеулі енбегі осы тұрғыдан көрінген. Мыс., бүркітке томаға тігумен саятшының өзі айналысады. Бұл кездейсоқ жағдай емес, ол казак құсбегіне тана тән типтік образ жасаудағы бірден-бір ұтымды эпизод. Және бүл авторлық, режиссер шығармашылық ізденістің нәтижесінде фильмнің көркемдік деңгейін көтерген. Екінші жағынан, осы эпизод арқылы халқымыздың әлеуметтік өмір салты көрініс берген. Бүркітшілік кәсіпте томаға, канжыға, қолтұғыр сияқты құс әбзелдерін саяткер жасайтынын біреу білсе, біреулер біле бермейді....

Абай өлеңінде түлкінің тастан да табылатыны, аңшының ықшам киінетіні, бүркітшінің биікте тұратыны, сол сияқты, ұшқан бүркіттің ә дегеннен тік көтерілетіні, көрген түлкінің тұра қалатыны айтылады... Құсман Игісінов бұл өленді жатқа біледі. Содан да өз сценарийін жазуда осындағы сурет-сөздерді киношығарманың игілігіне жарата білген. Осы орайда: "Болжаудың сәтті болуы, ең алдымен, журналистің әлеуметтік мінез-құлық пен типтік құбылыс-әрекеттерді зерттеуіне негізделеді. Оның назарында болатын объектілердің басым көпшілігі жалпы қалыптасқан. Содан да нақты, кездейсоқ,аяқасты көрініс беретіндей формада баяндалады", деген ғалым Э. Багиров пікірі ойымызды нақтылай түседі.

Телефильм Қырғызстанда 1980 жылы өткен Бүкілодақтық телефильмдер байқауында жүлделі орынға ие болған.

Режиссеры — Ә. Дүйімбаев, операторы — А. Қарабалин,сценарий авторы - Қ. Игісінов.