Бүрмелер

Бүрмелер.

Көлденең бүрмелер

Көлденең бүрмелерді тоқу ерекшелігі мен есебі кеудеге түсетін бүрмелер үлгісінде берілген, мұндайда алдыңғы бойдың ортасы ғана ұзарады. Бүрменің ұзындығын, тереңдігін және екеуінің ара қашықтығын үлгі бойынша анықтайды.

Көлбеу бүрмені түймелігі жоқ бұйымдарда бел сызығынан бастап тоқу. Каретка оң жақта. Тоқыманың сол жақ шетінен жоғарғы рельске 4 ине жылжы тып 1 қатар тоқиды. Каретка сол жақта. Жаңағыдай оң жақ шеттен тоқиды. Каретка оң жақта. Сол жақтағы 4 инені жұмыс қалпына келтіріп, 1 қатар тоқиды — бұл бұдан кейінгі 9 аралық қатардың біріншісі. Каретка сол жақта. Оң жақтағы 4 инені жұмыс қалпына келтіріп, 2-қатарды тоқу керек. Бүрменің екінші бөлігіне дейін тағы 7 қатар тоқып, жоғарғы рельске инелердің келесі тобын жылжыту керек, мұндайда кезекті әр топқа 4 ине (4, 8, 12, 16 т. б.) қосылып отырады. Бүрмені тоқып бітіріп, кеуде сызығына дейін қалдық 7 қатарлы тоқиды. Егер екі бүрме тоқу керек болса, онда көлденең бүрме бірінші немесе екінші әдіспен көлбеу бүрмелен кейін тоқылады. Егер кеуде биік болмаса, ал салынатын сурет күрделі болса, онда бұйымның алдын ұзынырақ етіп тоқып, детальдарды біріктірген кезде көлденең бүрменің орнына кеуде деңгейінен сәл жиыруға болады. Ерлер бұйымында көлбеу бүрмені бүктелген жерден бастап тоқырай жөн.

Тік бүрмелер

Бүрменің ұзындығын, тереңдігі мен ортасын үлгі бойынша анықтайды. Ортадағы инеге (бүрменің ортасынан) көршілес екі иненің шалуынан ауыстырыл салады (босаған инелер жұмыс қалпында қалдырылады). Тоқыманың шеттерінен барлық шалуларды орталық инеге қарай ауыстырыл іледі, сонда 2 шетінен 1 инеден босайды) оларды төменгі рельске түсіріп қояды). Бүрменің орталық инесін тоқыма тоқылып біткенше ауыстырмай есептелген қатар санын тоқып шығады. Көп жағдайда бірден екі бүрме (юбкада, белі қыналған бұйымның артқы бойында, т.б.) жасауға болады. Екі бүрменің де орталық инелерін үлгі бойынша анықтап, оларға көршілес екі иненің шалуларын (46 және 48) ауыстырыл іледі. Бір инелі деккермен осы 3 шалуды орталық инелерден (47-ден) тоқыма ортасында босаған инеге (48-ге) ауыстырады. Тоқыма шетінен барлық шалуларды ортаға қарай ауыстырады да тоқыма ішіндегі 2 бос инеге іледі, сонда шеттегі 2 ине босайды, оларды төменгі рельске жылжытып қояды. Шалулардың орнын ауыстыру үшін тоқыманың шетін платинадан босату керек. Шалуларды аз айтқан сайын бүрменің орталық инелері тоқыма ортасына қарай 1 инеге жылжып отырады. Мысалы, бүрменің бел сызығына дейінгі ұзындығы — 15 см, яғни шалу өлшемі бойынша 66 қатар. 1 см -3 шалу; 1 см -4,4 қатар. Бүрме тереңдігі —4 см, 3 шалу X 4 см =12 шалу; 12 шалу : 2 = 6 шалу; 66 қатар : 6 шалу = 11 қатар. Егер 2 инені бүрме орталығы етіп қойса, бүрме ортасындағы «жол» кеңірек болады. Бүрмені бел сызығынан жоғары қарай тоқырай кезде тоқыманың іш жағынан шалу қосып отыру керек. Орталық инедей екі жаққа қарай барлық шалуларды 1 инеге жылжыту керек: босаған инелерді ине доғаларымен толтырады. Егер бірден екі бүрме шығару керек болса, онда орталық инелерден машинаның шеттеріне қарай 2 инеге жылжыту керек. Орталық шалуларды тоқыма шетіне қарай бір инеге ауыстыру керек. Орталық инелер қасындағы екі бос инені ине доғалармен толтырады. Әр қосқан сайын орталық инелер тоқыма шетіне 1 инеге жылжиды.

Бұйымды жіңішке жіптерлен тығыз тоқырай кезде немесе күрделі өрнек салған кезде шалуларды ауыстыру қиынырақ, сондықтан тік бүрмені тілік түрінде орындау керек. Жұмыс біткен соң тілік шеттерін тік тігіспен қолмен тігеді. Қысқартулар мен көбейтулерді бүрме шетінен 2 шалу өткізіп барып жасау керек. Тоқыманы бір бүрме салынатын болса, екі бөлікке, екі бүрме салынатын болса —3 бөлікке бөліп тоқу керек. Бір бөлігін тоқып жатқанда қалған инелер жоғарғы рельсте тұрады, ал негізгі шалулар кірлеп қалмауы үшін бұл инелермен қосымша жіппен 1 қатар тоқып келесі бөлікті бастап тоқығанда сөгіп тастау қажет. Тігіс үшін 1 шалу қосылады, тоқыма ішінде барлық инелер бос болмайтындықтан, қажет инелердегі шалуларды көршілес ығыстырған инелерге ауыстыра тұру керек. Мысалы, жұмыс қалпында каретка жағында 46 ине бар. 47-инедей шалуды 48-ге ауыстырыл (бірінші бөлікті тоқығанда 48-де 2 шалу қалады, бос тұрған 47-инені жұмыс қалпына қояды). Қалған барлық инелерді жоғарғы рельске қайтарады. Бірінші қысқартуға дейін кемінде 4 қатар тоқу керек, сонда бүрме жинақы болып шығады. Бел сызығынан кеуде сызығына дейін бүрме шалудар қосылады. Тоқыманың бүйір жақтарын кезек-кезегімен бітіріп алып тігіс үшін қосылған шалуды көршілес инеге (47-ден 46-ға) ауыстырады, 46-инелерде ені 2 иі алудан болады. Тоқыманың ортаңғы бөлігін бастағанда бұдан бұрын ауыстырылған шалулардың, орнына —48-ден 47-ге қайтару керек. Ортаңғы бөлікке тігіс үшін бір шалудан қосу үшін бір-бір инеден босатады: 46 инелердегі біріктірілген шалуларды түйреуішке өткізіп, бос инелерді жұмыс қалпында қалдырады. Ортаңғы бөлікте бел сызығына дейін есеп бойынша қысқарту керек, ал бел сызығынан кеуде сызығына дейін қосады. Ортаңғы бөлік дайын болған соң тігіс үшін қосылған шалуларды осы бөліктің шеткі инелеріне ауыстыру қажет (48-ден 47-ге), босағаи инелерге түйреуіштегі біріктірілген шалуларды қайта салады. Барлық инелерді жұмыс қалпына қайтарып, тоқулы әрі қарай жалғастыру қажет.

Тоқыманың, ішіндегі бүрмелермен бір мезгілде тоқыманың шетімен сәйкес келетін бүйір бүрмелерін тоқиды, бұлар кәдімгі қысқартулар немесе көбейтулер сияқты тоқылады. Егер шалулары бүйірлік немесе ішкі бүрмелерде азаятын немесе көбейетін қатарлар сәйкес келмесе, есеп жүргізген кезде үлгіде немесе жұмысқа арналатын дәптерде әр бүрмеге арналған осы қатар нөмірлерін белгілен қою керек. Егер мықынның айналдыра өлшемі мен белдің айналдыра өлшемінің айырмашылыгы тым көп болмаса (8 см-ге дейін) тік бүрмелерді бірте-бірте көбейтіп, бел сызығынан кеудеге дейін азайту мен ауыстыруға болады. Бұл жағдайда бүйір бүрме-лерінің тереңдігін үлкейтеді. Кей кезде бүрмелер белге салынған енді резинкамен ауыстырылады.