Бұрышты жалбыз

Бұрышты жалбыз
	;
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Өсімдіктер;
Бөлімі:	Гүлді өсімдіктер;
Табы:	Қос жарнақтылар;
(unranked)	Asterids;
Сабы:	Lamiales;
Тұқымдасы:	Lamiaceae;
Кіші тұқымдасы:	Nepetoideae;
Тегі:	Mentha;
Екі-есімді атауы
	Mentha × piperita; L.

Бұрышты жалбыз немесе кермек жалбыз (лат. Mentha piperita) – ерінгүлділер тұқымдасына жататын өткір хош иісі бар көпжылдық шөптесін өсімдік. Негізінен оны дәмдеуіш ретінде қолданады. Еуропа мен Азияда өседі, Солтүстік Америка табиғатына бейімделген. Жап-жасыл жапырақтарын шыбық тәріздес етіп тегіс кеседі және ақшыл қызыл лаванда гүлдерінің ұзақ сақталған гүлшоғырымен қоса кептіреді. Бұрышты мятаның майын тәтті пісірімдерге және шайнамалы резеңкелерге (сағыз), тіс пасталарына, дәрі-дәрмектерге хош иіс беру үшін қолданады. Майдың құрамында ұзақ жылдар бойы тыныштандыратын дәрілердің құрамына қосылып келе жатқан ментол болады.

Ботаникалық сипаттамасы

Бұрышты жалбыз – көпжылдық шөптесін өсімдік.Тамырсабағы көлбеу өсіп, оның шашақты тамырлары болады. Тамырсабағынан көптеген жас өркендер пайда болады.Олардың кейбіреулері жерге тереңдей түсіп тамырсабаққа айналады, ал кейбіреулері жердің бетіне шығып тарамдалған сабаққа айналады.Олардан бірнеше тік өскен сабақтар пайда болады.

Сабақтары төрт қырлы, ұзындығы 100см дейін, жалаңаш, сирек түктері кездеседі. Жапырақтары қалың салынған, бұтақтары мен жапырақтары супротивті орналасқан. Жапырақ пішіні - сопақ жұмыртқа немесе қандауыр пішінді болады. Жапырақтарының ұшы үшкірленген, шеті ара тәрізді,сағағы қысқа. Жапырақтардың үсті жалаңаш, тек қана жапырақтың астыңғы жағынан, негізгі жүйкенің бойында сирек кездесетін түктері болады. Лупамен қарағанда, жапырақтың бетінен жылтыраған (сары) эфир майлы бездерін байқауға болады.

Гүлдері ұсақ, , сабақтарының ұштарында шоғырланып масақты гүл шоғырын түзеді. Гүлінің тостағаншалары бір-бірімен кірігіп кетіп, түкке айналып, 5-тісті болады. Күлтелері де бірімен бірі біріккен, воронка тәрізді. Шілде айынан қыркүйек айына дейін гүлдейді. Жемісі – жоқ. Жапырақтың үстіңгі жағы қанық-жасыл, ал астыңғы жағы бозғылт-жасыл. Өзіне тән өткір жұпар иісті, дәмі кұйдіргіш, мұздатқыш қасиеті бар. Гүлдері қызыл-күлгін түсті

Химиялық құрамы

Бұрышты жалбыз жапырағының химиялық құрамында әсер етуші заттар- эфир майлары (негізгі компоненті моноциклді терпен туындысы – ментол (40-70%),ментон (10-25%), пулегон, ментофуран және оның сірке, валериан қышқылдарымен эфирлері, пинен, лимонен), сонымен қатар терпендер бар: L - лимонен, α - фелландрен,α -,β- пинендер. Бұрыш жалбыз жапырағының химиялық құрамында ілеспелі заттары: флавоноидтар, каротиндер, тритерпен қосылыстары, геспередин, бетаин, урсол және олеанол қышқылдары да бар.

Қолдануы

Кептірілген дәрілік өсімдік шикізатының медициналық қолданылуы: Медицинада қолданылуы:тұндырмасы өт айдау үшін, ас қорытуды жақсартуға, асқазан-ішек спазмдарында,лоқсуда, жүрек айнығанда және антисептикалық, тынышдандыратын дәрі ретінде қолданылады.

Препараттар: бұрыш жалбыз жапырағы көптеген асқазанға, өт айдауға, тыныштандыруға арналған жинақтар тұндырмалар құрамына кіреді, комплексті препараттарына-корвалол, валокордин, пектусин, меновазин, бороментол дәрілері жатады. Сонымен қатар бас сақинасына қарсы қарындаштар, жағылмаларда, мұрын бітелгенде тамызатын тамшы құрамына, ингаляциялық құрамдарда кездеседі.

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Бұрышты жалбыз

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.