Бөлінбестер әдісі

БӨЛІНБЕСТЕР ӘДІСІ, бөлінбейтіндер әдісі - пішіндердің аудандарының немесе көлемдерінің қатынастарын анықтауға арналған тәсілдердің жиынтығының атауы. Бөлінбестер әдісінің негізіне өлшемдерінің катынасы анықталатын пішіндердің "бөлінбейтін" (бөлшектенбейтін) бөліктерін салыстыру жатқызылған. Бөлінбестер әдісі ежелгі грек ғылымынан бастау алған. Біздің заманымыздан бұрынғы V — IV ғасырларда ғұмыр кешкен Демокрит (б.з.б. 460 — 370) денелерді "бөлінбейтін" атомдардың жиынтығы деп қарастырған. Архимед (б.з.б. 287 — 212) пішіндердің аудандары мен көлемдерін рычагтар іліміне қабыстыра отырып, жазық пішіндер шексіз көп параллел кесінділерден, ал геометриялық денелер шексіз көп параллел жазық қималардан құралған деп қарастыру арқылы анықтаған. Архимед бөлінбестер арқылы анықталған нәтижелерді түгесу әдісі бойынша қайтадан тексеру кәжет деп есептеген.

Бөлінбестер әдісі идеясы XVI — XVII ғасырлар шегіндегі зерттеулерде қайта жаңғырған. Бұл әдісті қайта өркендетуге неміс ғалымы Иоганн Кеплер' (1571 — 1630) мен итальян математигі 'Бонавентура Кавальери (1598 - 1647) көп үлес қосқан. 'Б.Кавальери дамытқан бөлінбестер әдісін одан кейін итальян физигі әрі математигі Эванджелиста Торричелли (1608 – 1647), ағылшын математигі Джон Валлис (1616 - 1703), француз матемагигі 'Блез Паскаль (1623 - 1662), т.б. ғалымдар зерттеген. Бөлінбестер әдісі интегралдық есептеудің жасалу жолындағы бір кезеңі болды.