Ваи (халық)
Ваи — Батыс Африка жағалауында, Либерия мен Сьерра-Леонеде, сондай-ақ Гвинеяда тұратын халық.[1] Либериядағы саны 120 мың адам. (2006, бағалау), Сьерра-Леонеде 17 мың адам.[2] Жалпы саны 240 мың адам.
| Ваи | |
| веи | |
 Ваи жастары 1906 ж. | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
240 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Либерия |
120 000 |
 Гвинея |
70 000 |
 Сьерра-Леоне |
17 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі
өңдеуНигер-Конго макроотбасына кіретін манде отбасының вай тілінде сөйлейді.[3] ХІХ ғасырдың 30-жылдарында силлабикалық жазу жасалынды, ол әлі күнге дейін кең таралған.
Діні
өңдеуВайлар негізінен сүнниттік мұсылмандар, кейбіреулер дәстүрлі нанымдарды сақтайды, христиандар бар.[4]
Тарихы
өңдеуВаи саудагерлерінің ең алғашқы жазбаша құжаттамасы XVII ғасырдың бірінші жартысында Голландия көпестерінен шыққан, ол Кейп тауының маңындағы саяси топты белгілейді. Ваи, бәлкім, XVI ғасырдың ортасында Мали империясына мане шапқыншылығының бөлігі ретінде қоныстанған болуы мүмкін және Вай ауызша аңызы бойынша, жағалауға дейін жерді жаулап алу үшін ағайынды Фабулет пен Киатамба басқарған. XIX ғасырдың аяғына дейін олар кономен жақын туысқан дама халқы арқылы тұрақты байланыста болды, олар кейіннен мендеге сіңісіп кетті.
Кәсібі
өңдеуНегізгі дәстүрлі кәсібі – қолмен атқарылатын егіншілік (күріш, тары, құмай, жүгері, маниок, тәтті картоп, таро, ямс, банан, дақылдардан - мақта, кофе, ананас, майлы пальма). Резеңке және кофе плантацияларында дамыған. Қолөнерден – тоқымашылық, керамика, ұсталық, зергерлік өнер дамыған.[5]
Өмір салты
өңдеуОтбасы үлкен, патриархалдық, неке патрилокальды, көп әйел алу кең таралған. Үлкен патрилинейлік туыстас топтар тән. Вай аумағы бірнеше басқарушы көсемдерге бөлінген, олардың әрқайсысы бірнеше туысқан топтар-руларды біріктіреді. Маска киген рәсімдер мен музыкалық фольклор сақталған. Қолжазба әдебиет (фольклорлық мәтіндер, тарихи шежірелер) бар.
Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйлері ағаш, қаңқалы, төртбұрышты, пальма жапырақтары мен шөптен жасалған биік төбелері бар, қабырғалары бұтақтардан жасалған.
Дәстүрлі киімдері: ерлер – ақ кең көйлек пен шалбар, әйелдер – ұзын тігілмеген белдемше. Қазір еуропалық киімдермен ығыстырып шығарды.
Негізгі тағамдары – күріш ботқасы, тары, ямс тағамдары.[5]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Ваи https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/406706
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1894177
- ↑ Материал из Большого Справочника https://wikipedia.pp.ru/%D0%92%D0%B0%D0%B8_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)(қолжетпейтін сілтеме)
- ↑ Главная / Буква "В" / http://knowledge.su/v/vai-
- ↑ a b народы мира / Ваи http://www.etnolog.ru/people.php?id=VAIL