Гайана демографиясы

Гайана халқы (гайандықтар) алты негізгі этникалық топтардан тұрады: америкалықтар, африкалықтар, үндістер, еуропалықтар, португалдар және қытайлар. Тұрғындардың тоқсан пайызы жағалаудағы жазықтарда тұрады, онда тұрғындардың тығыздығы 1 шаршы километрге 115 адамнан асады. Гайанадағы халықтың тығыздығын тұтас алғанда әдетте төмен: бір шаршы километрге төрт адамнан келеді.

Гайанаға әлі күнге дейін Британ мәдениеті, сонымен қатар Америка Құрама Штаттары, Еуропа, Африка, Ислам әлемі, Шығыс, Оңтүстік Азия, Латын Америкасы және көршілес Венесуэла мен Бразилия елдерінің мәдениеттері әсер етеді.

Халқы өңдеу

2019 жылға арналған "Әлемдік халықтың болашағы" қайта қарауға сәйкес [2] [3] , 2018 жылы халықтың жалпы саны 779 006 адамды құрады. 2010 жылы 15 жасқа дейінгі балалардың үлесі 33,6%, 15 жастан 65 жасқа дейінгі 62,1%, ал 4,3% 65 жас және асқандар болды.[1]

Жалпы халық саны
(x 1000)
0-14 жас аралығында

(%)
15-64 жас аралығында

(%)
65 және жоғары

(%)
1950 407 39.9 56.0 4.1
1955 483 43.6 52.8 3.6
1960 560 46.3 50.4 3.3
1965 640 47.7 49.0 3.4
1970 721 48.7 47.9 3.4
1975 749 45.5 50.9 3.6
1980 777 42.5 53.7 3.8
1985 752 38.6 57.0 4.4
1990 725 34.4 60.6 5.0
1995 728 34.6 60.4 5.0
2000 733 35.5 60.0 4.5
2005 746 36.9 59.3 3.8
2010 754 33.6 62.1 4.3

Халықтың құрылымы [2] өңдеу

Халықтың құрылымы (01.01.2010 ж.)

Жас тобы Ерлер Әйелдер Жалпы саны %
Барлығы 393,059 391,835 784,894 100
0–4 34,029 33,673 67,701 8.63
5–9 32,778 32,423 65,201 8.31
10–14 39,978 37,943 77,921 9.93
15–19 43,487 41,518 85,004 10.83
20–24 34,877 34,545 69,423 8.84
25–29 26,816 28,694 55,510 7.07
30–34 27,189 27,635 54,824 6.98
35–39 27,764 25,690 53,454 6.81
40–44 27,112 25,322 52,434 6.68
45–49 25,775 24,914 50,689 6.46
50–54 22,163 23,275 45,438 5.59
55–59 17,672 17,488 35,160 4.48
60–64 13,995 13,878 27,873 3.55
65–69 7,988 9,467 17,455 2.22
70–74 5,440 7,012 12,451 1.59
75–79 3,529 4,585 8,114 1.03
80+ 2,469 3,773 6,242 0.80
Жас тобы Ерлер Әйелдер Жалпы саны пайызы
0–14 106,785 104,039 210,824 26.86
15–64 266,848 262,959 529,807 67.50
65+ 19,426 24,837 44,263 5.64

Жас құрылымы өңдеу

  • 0-14 жас: 35,6% (ерлер 135 629; әйелдер 131 518; барлығы 267 146);
  • 15–64 жас: 60,2% (ерлер 226 058; әйелдер 226 551; барлығы 452 609)
  • 65 жас, одан жоғары: 4,2% (ерлер 14 347; әйелдер 17,120; барлығы 31,467). ) (2002 жылғы халық санағы) [3][4]

Өмірлік статистика өңдеу

Біріккен Ұлттар Ұйымының халықты қоныстандыру департаменті Гайана демографиялық статистикасының келесі бағалауларын дайындады.[1]

Кезең Тірі туғандар жылына Өлім жылына Табиғи өзгеріс жылына CBR* CDR* NC* TFR* IMR* Өмір ұзақтығы Ерлердің күтілетін өмір сүру ұзақтығы Әйелдердің күтілетін өмір сүру ұзақтығы
1950–1955 20,000 8,000 12,000 49.4 18.1 31.4 6.68 118 49.2 46.5 52.0
1955–1960 23,000 8,000 15,000 47.5 15.8 31.7 6.77 107 51.7 49.4 54.1
1960–1965 25,000 8,000 17,000 41.5 13.6 27.9 6.15 98 53.7 51.8 55.6
1965–1970 27,000 8,000 19,000 40.0 12.5 27.5 6.11 92 55.1 53.8 56.4
1970–1975 25,000 7,000 18,000 34.1 11.0 23.2 4.90 83 57.2 55.9 58.6
1975–1980 24,000 7,000 17,000 31.1 10.0 21.0 3.94 77 58.8 57.4 60.3
1980–1985 23,000 7,000 16,000 28.7 9.6 19.1 3.26 73 60.0 57.9 62.5
1985–1990 19,000 7,000 12,000 26.4 9.8 16.6 2.70 68 60.6 57.9 63.8
1990–1995 19,000 7,000 12,000 23.5 9.8 13.7 2.55 63 61.4 58.5 64.9
1995–2000 18,000 7,000 11,000 22.0 8.9 13.0 2.50 56 63.1 60.1 66.6
2000–2005 16,000 7,000 9,000 20.1 7.6 12.5 2.43 49 65.7 62.7 69.1
2005–2010 14,000 6,000 8,000 18.8 5.9 12.9 2.33 42 68.7 65.5 71.9
* CBR = туудың жалпы коэффициенті (1000 адамға); CDR - өлімнің жалпы коэффициенті (1000 адамға); СК = табиғи өзгеріс (1000 адамға); IMR - 1000 балаға шаққандағы сәби өлімі; TFR = туудың жалпы коэффициенті (бір әйелге шаққандағы балалар саны)

Туу және босану өңдеу

Туудың жалпы коэффициенті (TFR) және туу коэффициенті (CBR):[5]

Year CBR (барлығы) TFR (барлығы) CBR (қалалық) TFR (қалалық) CBR (ауылдық) TFR (ауылдық)
2005 21.3 2.6 20.3 2.4 21.7 2.8
2009 23 2,8 (2,1) 17 2,1 (1,7) 24 3,0 (2,3)

Этникалық топтар өңдеу

Гайана халқы қазіргі кезде нәсілдік және этникалық негізде, Үндістаннан, Африкадан, Еуропадан және Қытайдан шыққан этникалық топтар, сондай-ақ байырғы халықтардан тұрады.

Ең үлкен этникалық топ - 2012 жылғы халық санағы бойынша афро-гаяндар, африка құлдарының ұрпақтары, олар халықтың 39,8% құрайды. Одан кейін Үндістаннан келген жалдамалы жұмысшылардың ұрпағы үнді-гайандар, олар 29,3 құрайды. Аралас некелері бар гайандар 19,9% құрайды, ал байырғы халықтар (жергілікті үнділер деп аталады) 10,5% құрайды. Жергілікті халықтардың қатарына Араваки, Вай-Вай, Карибтер, Акавайо, Арекуна, Патамона, Вапиксан, Макаши және Варао кіреді.Ең үлкен екі топ - индо-гайандар және афро-гайандар біраз нәсілдік шиеленісті бастан кешірді.[6][7][8]

Үнді-гайандықтардың көпшілігі Бихари, Уттар-Прадеш және Бенгалия сияқты аудандардан келген мигранттар.[9] 2002 жылғы санақ кезінде екі негізгі топтың халықтарының үлесі төмендегені байқалды. Индогайяналықтар 1980 жылғы санақта жалпы халық санының 51,9%- ын құрады, бірақ 1991 жылға қарай бұл көрсеткіш 48,6%- ға дейін, содан кейін 2002 жылғы санақ бойынша 43,5%- ға дейін төмендеді. Афро-Гайаналықтар саны бірінші кезеңде (1980 және 1991 жылдар) 30,8%- дан 32,3%- ға дейін артты , содан кейін 2002 жылғы санақ бойынша 30,2%- ға дейін азайды. Халықтың жалпы санының аздаған өсуі кезінде екі ірі топтың үлесінің төмендеуі жергілікті үндіс топтарының үлесінің салыстырмалы ұлғаюына алып келді. 1991-2002 жылдар аралығында үндістердің саны 22 097 адамға өсті. Қытайлықтар және португалдықтар шамамен 0,5% құрайды.[10][11]

Этникалық топ бойынша Гайана халқы [12][13][14]
Этникалық топтар 1946 жылғы санақ 1960 жылғы санақ 1980 жылғы санақ 1991 жылғы санақ 2002 жылғы санақ 2012 жылғы санақ
Саны % Саны % Саны % Саны % Саны % Саны %
қара нәсілдер 163,434 43.5 267,840 47.8 394,417 51.9 351,939 48.6 326,277 43.4 297,493 39.8
Үнділер 143,385 38.2 183,980 32.8 234,094 30.8 233,465 32.3 227,062 30.2 218,483 29.3
аралас 37,685 10.0 67,189 12.0 84,764 11.2 87,881 12.1 125,727 16.7 148,532 19.9
Американдық 16,322 4.3 25.450 4.5 40,343 5.3 46,722 6.5 68,675 9.1 78,492 10.5
ақ түстілер 8,543 2.3 3,218 0.6 3,790 0.5 2,267 0.3 1,974 0.3 2,325 0.3
қытайлар 3,567 0.9 4,074 0.7 1,864 0.2 1,290 0.2 1,396 0.2 1,377 0.2
басқалар 2,765 0.7 8,655 1.5 294 0.0 107 0.0 112 0.0 253 0.0
Барлығы 375,701 560,406 759,566 723,671 751,223 746,955

Тілі өңдеу

Ағылшын тілі Гайананың ресми тілі болып табылады, бұл ресми тіл ағылшын болып табылатын Оңтүстік Американың жалғыз елі.[15][16]

Гайана креолы (африкалық және / немесе шығыс үнді синтаксисімен ағылшынша креол) Гайанада кеңінен таралған.[15]

Көптеген жергілікті тілдерде сонымен қатар халықтың аз бөлігі сөйлейді. Оларға Карибтер, мысалы Макуши, Акавайо және Вай-Вай, Араваки (немесе Локоно) және Вапишана сияқты аравак тілдерінде сөйлейді.[16]

Басқа ауызекі тілдерге қытай, гайандық хиндустани (хинди-урду) және тамил кіреді.

Екінші және үшінші тілдер өңдеу

Португал тілі Гайанада, әсіресе елдің оңтүстігінде, Бразилиямен шектесетін жерде екінші тіл ретінде жиі қолданыла бастады.[15] Нидерланд және француз тілдерін көрші Француз Гвиана мен Суринамға жиі баратындар айтады. Француз тілі орта мектептерде испан тілімен қатар шет тілі ретінде де кеңінен оқытылады. Испан тілін азшылық екінші тіл ретінде қолданады. Әдетте испан тілін Венесуэла қонақтары мен тұрғындары айтады.[17]

Дереккөздер өңдеу

  1. a b Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2010 Revision. Тексерілді, 3 қазан 2017.
  2. United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics. Тексерілді, 3 қазан 2017.
  3. Guyana Census 2002, population composition, Ch. 2 (p. 44)
  4. Total population 751,223, where 15–64 years is 452,609/751,223 ~= 60.2%.
  5. Guyana - Demographic and Health Survey 2009. Тексерілді, 3 қазан 2017.
  6. "Guyana turns attention to racism". BBC News. 20 September 2005.
  7. "Conflict between East-Indian and Blacks in Trinidad and Guyana Socially, Economically and Politically". Gabrielle Hookumchand, Professor Moses Seenarine. 18 May 2000.
  8. International Business Times: "Guyana: A Study in Polarized Racial Politics" Мұрағатталған 15 шілденің 2012 жылы. 12 December 2011
  9. Helen Myers Music of Hindu Trinidad — University of Chicago Press, 1999. — P. 30. — ISBN 9780226554532.
  10. South America :: GUYANA. CIA The World Factbook. Тексерілді, 3 қазан 2017.
  11. Portuguese emigration from Madeira to British Guiana. Тексерілді, 3 қазан 2017.
  12. 2012 Census Compendium 2. Тексерілді, 3 қазан 2017.
  13. United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics. Тексерілді, 3 қазан 2017.
  14. Guyana Census 2002, population composition, Ch. 2 (pp. 27–28)
  15. a b c Smock Kirk Guyana: The Bradt Travel Guide — Bradt, 2008. — P. 19. — ISBN 978 1 84162 223 1.
  16. a b Ali Arif Guyana — London: Hansib, 2008. — ISBN 978-1-906190-10-1.
  17. Damoiseau, Robert (2003) Eléments de grammaire comparée français-créole guyanais Ibis rouge, Guyana,