Гайана демографиясы
Гайана халқы (гайандықтар) алты негізгі этникалық топтардан тұрады: америкалықтар, африкалықтар, үндістер, еуропалықтар, португалдар және қытайлар. Тұрғындардың тоқсан пайызы жағалаудағы жазықтарда тұрады, онда тұрғындардың тығыздығы 1 шаршы километрге 115 адамнан асады. Гайанадағы халықтың тығыздығын тұтас алғанда әдетте төмен: бір шаршы километрге төрт адамнан келеді.
Гайанаға әлі күнге дейін Британ мәдениеті, сонымен қатар Америка Құрама Штаттары, Еуропа, Африка, Ислам әлемі, Шығыс, Оңтүстік Азия, Латын Америкасы және көршілес Венесуэла мен Бразилия елдерінің мәдениеттері әсер етеді.
Халқы
өңдеу2019 жылға арналған "Әлемдік халықтың болашағы" қайта қарауға сәйкес [2] [3] , 2018 жылы халықтың жалпы саны 779 006 адамды құрады. 2010 жылы 15 жасқа дейінгі балалардың үлесі 33,6%, 15 жастан 65 жасқа дейінгі 62,1%, ал 4,3% 65 жас және асқандар болды.[1]
| Жалпы халық саны (x 1000) |
0-14 жас аралығында (%) |
15-64 жас аралығында (%) |
65 және жоғары (%) | |
|---|---|---|---|---|
| 1950 | 407 | 39.9 | 56.0 | 4.1 |
| 1955 | 483 | 43.6 | 52.8 | 3.6 |
| 1960 | 560 | 46.3 | 50.4 | 3.3 |
| 1965 | 640 | 47.7 | 49.0 | 3.4 |
| 1970 | 721 | 48.7 | 47.9 | 3.4 |
| 1975 | 749 | 45.5 | 50.9 | 3.6 |
| 1980 | 777 | 42.5 | 53.7 | 3.8 |
| 1985 | 752 | 38.6 | 57.0 | 4.4 |
| 1990 | 725 | 34.4 | 60.6 | 5.0 |
| 1995 | 728 | 34.6 | 60.4 | 5.0 |
| 2000 | 733 | 35.5 | 60.0 | 4.5 |
| 2005 | 746 | 36.9 | 59.3 | 3.8 |
| 2010 | 754 | 33.6 | 62.1 | 4.3 |
Халықтың құрылымы (01.01.2010 ж.)
| Жас тобы | Ерлер | Әйелдер | Жалпы саны | % |
|---|---|---|---|---|
| Барлығы | 393,059 | 391,835 | 784,894 | 100 |
| 0–4 | 34,029 | 33,673 | 67,701 | 8.63 |
| 5–9 | 32,778 | 32,423 | 65,201 | 8.31 |
| 10–14 | 39,978 | 37,943 | 77,921 | 9.93 |
| 15–19 | 43,487 | 41,518 | 85,004 | 10.83 |
| 20–24 | 34,877 | 34,545 | 69,423 | 8.84 |
| 25–29 | 26,816 | 28,694 | 55,510 | 7.07 |
| 30–34 | 27,189 | 27,635 | 54,824 | 6.98 |
| 35–39 | 27,764 | 25,690 | 53,454 | 6.81 |
| 40–44 | 27,112 | 25,322 | 52,434 | 6.68 |
| 45–49 | 25,775 | 24,914 | 50,689 | 6.46 |
| 50–54 | 22,163 | 23,275 | 45,438 | 5.59 |
| 55–59 | 17,672 | 17,488 | 35,160 | 4.48 |
| 60–64 | 13,995 | 13,878 | 27,873 | 3.55 |
| 65–69 | 7,988 | 9,467 | 17,455 | 2.22 |
| 70–74 | 5,440 | 7,012 | 12,451 | 1.59 |
| 75–79 | 3,529 | 4,585 | 8,114 | 1.03 |
| 80+ | 2,469 | 3,773 | 6,242 | 0.80 |
| Жас тобы | Ерлер | Әйелдер | Жалпы саны | пайызы |
|---|---|---|---|---|
| 0–14 | 106,785 | 104,039 | 210,824 | 26.86 |
| 15–64 | 266,848 | 262,959 | 529,807 | 67.50 |
| 65+ | 19,426 | 24,837 | 44,263 | 5.64 |
Жас құрылымы
өңдеуӨмірлік статистика
өңдеуБіріккен Ұлттар Ұйымының халықты қоныстандыру департаменті Гайана демографиялық статистикасының келесі бағалауларын дайындады.[1]
| Кезең | Тірі туғандар жылына | Өлім жылына | Табиғи өзгеріс жылына | CBR* | CDR* | NC* | TFR* | IMR* | Өмір ұзақтығы | Ерлердің күтілетін өмір сүру ұзақтығы | Әйелдердің күтілетін өмір сүру ұзақтығы |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1950–1955 | 20,000 | 8,000 | 12,000 | 49.4 | 18.1 | 31.4 | 6.68 | 118 | 49.2 | 46.5 | 52.0 |
| 1955–1960 | 23,000 | 8,000 | 15,000 | 47.5 | 15.8 | 31.7 | 6.77 | 107 | 51.7 | 49.4 | 54.1 |
| 1960–1965 | 25,000 | 8,000 | 17,000 | 41.5 | 13.6 | 27.9 | 6.15 | 98 | 53.7 | 51.8 | 55.6 |
| 1965–1970 | 27,000 | 8,000 | 19,000 | 40.0 | 12.5 | 27.5 | 6.11 | 92 | 55.1 | 53.8 | 56.4 |
| 1970–1975 | 25,000 | 7,000 | 18,000 | 34.1 | 11.0 | 23.2 | 4.90 | 83 | 57.2 | 55.9 | 58.6 |
| 1975–1980 | 24,000 | 7,000 | 17,000 | 31.1 | 10.0 | 21.0 | 3.94 | 77 | 58.8 | 57.4 | 60.3 |
| 1980–1985 | 23,000 | 7,000 | 16,000 | 28.7 | 9.6 | 19.1 | 3.26 | 73 | 60.0 | 57.9 | 62.5 |
| 1985–1990 | 19,000 | 7,000 | 12,000 | 26.4 | 9.8 | 16.6 | 2.70 | 68 | 60.6 | 57.9 | 63.8 |
| 1990–1995 | 19,000 | 7,000 | 12,000 | 23.5 | 9.8 | 13.7 | 2.55 | 63 | 61.4 | 58.5 | 64.9 |
| 1995–2000 | 18,000 | 7,000 | 11,000 | 22.0 | 8.9 | 13.0 | 2.50 | 56 | 63.1 | 60.1 | 66.6 |
| 2000–2005 | 16,000 | 7,000 | 9,000 | 20.1 | 7.6 | 12.5 | 2.43 | 49 | 65.7 | 62.7 | 69.1 |
| 2005–2010 | 14,000 | 6,000 | 8,000 | 18.8 | 5.9 | 12.9 | 2.33 | 42 | 68.7 | 65.5 | 71.9 |
| * CBR = туудың жалпы коэффициенті (1000 адамға); CDR - өлімнің жалпы коэффициенті (1000 адамға); СК = табиғи өзгеріс (1000 адамға); IMR - 1000 балаға шаққандағы сәби өлімі; TFR = туудың жалпы коэффициенті (бір әйелге шаққандағы балалар саны) | |||||||||||
Туу және босану
өңдеуТуудың жалпы коэффициенті (TFR) және туу коэффициенті (CBR):[5]
| Year | CBR (барлығы) | TFR (барлығы) | CBR (қалалық) | TFR (қалалық) | CBR (ауылдық) | TFR (ауылдық) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2005 | 21.3 | 2.6 | 20.3 | 2.4 | 21.7 | 2.8 |
| 2009 | 23 | 2,8 (2,1) | 17 | 2,1 (1,7) | 24 | 3,0 (2,3) |
Этникалық топтар
өңдеуГайана халқы қазіргі кезде нәсілдік және этникалық негізде, Үндістаннан, Африкадан, Еуропадан және Қытайдан шыққан этникалық топтар, сондай-ақ байырғы халықтардан тұрады.
Ең үлкен этникалық топ - 2012 жылғы халық санағы бойынша афро-гаяндар, африка құлдарының ұрпақтары, олар халықтың 39,8% құрайды. Одан кейін Үндістаннан келген жалдамалы жұмысшылардың ұрпағы үнді-гайандар, олар 29,3 құрайды. Аралас некелері бар гайандар 19,9% құрайды, ал байырғы халықтар (жергілікті үнділер деп аталады) 10,5% құрайды. Жергілікті халықтардың қатарына Араваки, Вай-Вай, Карибтер, Акавайо, Арекуна, Патамона, Вапиксан, Макаши және Варао кіреді.Ең үлкен екі топ - индо-гайандар және афро-гайандар біраз нәсілдік шиеленісті бастан кешірді.[6][7][8]
Үнді-гайандықтардың көпшілігі Бихари, Уттар-Прадеш және Бенгалия сияқты аудандардан келген мигранттар.[9] 2002 жылғы санақ кезінде екі негізгі топтың халықтарының үлесі төмендегені байқалды. Индогайяналықтар 1980 жылғы санақта жалпы халық санының 51,9%- ын құрады, бірақ 1991 жылға қарай бұл көрсеткіш 48,6%- ға дейін, содан кейін 2002 жылғы санақ бойынша 43,5%- ға дейін төмендеді. Афро-Гайаналықтар саны бірінші кезеңде (1980 және 1991 жылдар) 30,8%- дан 32,3%- ға дейін артты , содан кейін 2002 жылғы санақ бойынша 30,2%- ға дейін азайды. Халықтың жалпы санының аздаған өсуі кезінде екі ірі топтың үлесінің төмендеуі жергілікті үндіс топтарының үлесінің салыстырмалы ұлғаюына алып келді. 1991-2002 жылдар аралығында үндістердің саны 22 097 адамға өсті. Қытайлықтар және португалдықтар шамамен 0,5% құрайды.[10][11]
| Этникалық топтар | 1946 жылғы санақ | 1960 жылғы санақ | 1980 жылғы санақ | 1991 жылғы санақ | 2002 жылғы санақ | 2012 жылғы санақ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Саны | % | Саны | % | Саны | % | Саны | % | Саны | % | Саны | % | |
| қара нәсілдер | 163,434 | 43.5 | 267,840 | 47.8 | 394,417 | 51.9 | 351,939 | 48.6 | 326,277 | 43.4 | 297,493 | 39.8 |
| Үнділер | 143,385 | 38.2 | 183,980 | 32.8 | 234,094 | 30.8 | 233,465 | 32.3 | 227,062 | 30.2 | 218,483 | 29.3 |
| аралас | 37,685 | 10.0 | 67,189 | 12.0 | 84,764 | 11.2 | 87,881 | 12.1 | 125,727 | 16.7 | 148,532 | 19.9 |
| Американдық | 16,322 | 4.3 | 25.450 | 4.5 | 40,343 | 5.3 | 46,722 | 6.5 | 68,675 | 9.1 | 78,492 | 10.5 |
| ақ түстілер | 8,543 | 2.3 | 3,218 | 0.6 | 3,790 | 0.5 | 2,267 | 0.3 | 1,974 | 0.3 | 2,325 | 0.3 |
| қытайлар | 3,567 | 0.9 | 4,074 | 0.7 | 1,864 | 0.2 | 1,290 | 0.2 | 1,396 | 0.2 | 1,377 | 0.2 |
| басқалар | 2,765 | 0.7 | 8,655 | 1.5 | 294 | 0.0 | 107 | 0.0 | 112 | 0.0 | 253 | 0.0 |
| Барлығы | 375,701 | 560,406 | 759,566 | 723,671 | 751,223 | 746,955 | ||||||
Тілі
өңдеуАғылшын тілі Гайананың ресми тілі болып табылады, бұл ресми тіл ағылшын болып табылатын Оңтүстік Американың жалғыз елі.[15][16]
Гайана креолы (африкалық және / немесе шығыс үнді синтаксисімен ағылшынша креол) Гайанада кеңінен таралған.[15]
Көптеген жергілікті тілдерде сонымен қатар халықтың аз бөлігі сөйлейді. Оларға Карибтер, мысалы Макуши, Акавайо және Вай-Вай, Араваки (немесе Локоно) және Вапишана сияқты аравак тілдерінде сөйлейді.[16]
Басқа ауызекі тілдерге қытай, гайандық хиндустани (хинди-урду) және тамил кіреді.
Екінші және үшінші тілдер
өңдеуПортугал тілі Гайанада, әсіресе елдің оңтүстігінде, Бразилиямен шектесетін жерде екінші тіл ретінде жиі қолданыла бастады.[15] Нидерланд және француз тілдерін көрші Француз Гвиана мен Суринамға жиі баратындар айтады. Француз тілі орта мектептерде испан тілімен қатар шет тілі ретінде де кеңінен оқытылады. Испан тілін азшылық екінші тіл ретінде қолданады. Әдетте испан тілін Венесуэла қонақтары мен тұрғындары айтады.[17]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ a b Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2010 Revision. Тексерілді, 3 қазан 2017.
- ↑ United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics. Тексерілді, 3 қазан 2017.
- ↑ Guyana Census 2002, population composition, Ch. 2 (p. 44)
- ↑ Total population 751,223, where 15–64 years is 452,609/751,223 ~= 60.2%.
- ↑ Guyana - Demographic and Health Survey 2009. Тексерілді, 3 қазан 2017.
- ↑ "Guyana turns attention to racism". BBC News. 20 September 2005.
- ↑ "Conflict between East-Indian and Blacks in Trinidad and Guyana Socially, Economically and Politically". Gabrielle Hookumchand, Professor Moses Seenarine. 18 May 2000.
- ↑ International Business Times: "Guyana: A Study in Polarized Racial Politics" Мұрағатталған 15 шілденің 2012 жылы. 12 December 2011
- ↑ Helen Myers Music of Hindu Trinidad — University of Chicago Press, 1999. — P. 30. — ISBN 9780226554532.
- ↑ South America :: GUYANA. CIA The World Factbook. Тексерілді, 3 қазан 2017.
- ↑ Portuguese emigration from Madeira to British Guiana. Тексерілді, 3 қазан 2017.
- ↑ 2012 Census Compendium 2. Тексерілді, 3 қазан 2017.
- ↑ United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics. Тексерілді, 3 қазан 2017.
- ↑ Guyana Census 2002, population composition, Ch. 2 (pp. 27–28)
- ↑ a b c Smock Kirk Guyana: The Bradt Travel Guide — Bradt, 2008. — P. 19. — ISBN 978 1 84162 223 1.
- ↑ a b Ali Arif Guyana — London: Hansib, 2008. — ISBN 978-1-906190-10-1.
- ↑ Damoiseau, Robert (2003) Eléments de grammaire comparée français-créole guyanais Ibis rouge, Guyana,