Географиялық орта

Географиялық орта — адамды қоршаған табиғат, қоғамдық өмірдің қажетті әрі тұрақты шарты; географиялық қабықтың бір бөлігі.

Географиялық орта түсінігі табиғаттың қоғам өміріне әсер ететін құбылыстары мен процестерін де қамтиды. Қоғам дамыған сайын оның материалдық қажеттерін қамтамасыз ететін табиғат ортасы да кеңейе береді. Географиялық қабықтың географиялық ортаға енбейтін бөліктері де ондағы табиғат жағдайларының қалыптасуына әсер етеді. Мысалы, Гималайдың биік шыңдары географиялық ортаға енбегенімен көршілес аймақтардың климатын қалыптастыруға қатысуы арқылы олардың географиялық ортасына да күшті ықпал етеді. Осы тұрғыдан алғанда, географиялық қабық тұтасымен географиялық орта болып табылады. Географиялық ортаның қоғам дамуындағы рөлі жөніндегі мәселе ойшылдар назарын ежелден-ақ аударып келеді. Қазіргі кезде табиғат пен қоғам арасындағы өзара қарым-қатынастар біртұтас жүйе аумағындағы қарым-қатынас ретінде қарастырылады. Географиялық орта — қоғам дамуының материалдық қайнар көзі. Адамзат қоғамы табиғатты өзгертетін сыртқы фактор бола тұра, осы өзгерістер жүретін географиялық ортаның айрықша құрамдас бөлігі болып есептеледі. Сондықтан географиялық ортаның қоғамдық элементтері мен табиғи элементтерінің қарама-қайшылықтары қоғамдық өндірісті дамытушы фактор ретінде айқындалады. Адамзат тіршілігін табиғат пен қоғамның ұдайы өзара әрекеттесуі ретінде бағалауға болады. Адамзат өз әрекеті нәтижесінде табиғи ортаға тән емес жаңа элементтерді (қалалар мен жолдар, егістіктер мен бау-бақшалар, бөгендер мен каналдар, т.б.) географиялық ортаның құрамына енгізеді. Қоғамның табиғи ортаға әсері қарқындаған сайын географиялық ортаның біртұтастығы да арта түседі. “Адамданған табиғат” ретіндегі географиялық ортаның күрделі сипаты оны танып-білу процесін де күрделендіре түседі. Бұл таным процесі географиялық ортаның үш құрамдас бөлігі (өлі табиғат, тірі табиғат және адамзат қоғамы) арасындағы аса маңызды сапалық айырмашылықтар мен ортақ заңдылықтарды және олардың жеке ерекшеліктерін ескергенде ғана мүмкін болады.

Қосымша

Географиялық орта - адам қоғамын қоршаған жер бөлігі; географиялық қабықтың адам белгілі бір дорежеде игеріп, қоғамдық өндірісте пайдаланып жүрген бөлігі; адам қоғамының өмір сүруінің материалдық негізін құрайтын табиғи және антропогендік құрамбөліктердің құрылымдық және кеңістіктік жағынан күрделі үйлесімі. Географиялық ортаның адам іс-әрекетінің осерінен ұдайы өзгеріп отыруы, оның антропогендік элементтермен қорлануы адамзаттың бүкіл өмір бойында болады. Әр түрлі елдер мен аудандардың табиғат жағдайларының (ресурстармен қамтамасыздығы, климаты, бедері, тағы да басқалары) әр қилы болуына саятын географиялық ортаның ерекшеліктері кейде қоғам өміріне едәуір әсер етеді, оның дамуын тездетеді немесе баяулатады.