Героним Иосифович Пацевич

Героним Иосифович Пацевич (1893, Беларусь Республикасы, Витебск облысы Шатрово ауылы – 4 қазан 1970, Қазақстан, Алматы қаласы) – археолог ғалым.

Өмірбаяны

Мәскеу археологиялық институтын (1914) бітірген. 1934 – 38 жылы Қазақстан Орталық музейінің ғылыми хатшысы. Осы кезде ол А.Н. Бернштам басқарған Жетісу археологиялық экспедициясының жұмысына белсене қатысты. Соғысқа дейінгі оның зерттеу жұмыстары Талас өңірі ескерткіштерін сипаттауға арналды. Пацевич 1938 жылы Жамбыл қаласында ортағасырлық Тараз аудан-аймағындағы ескерткіштерді сақтау және бақылау жөніндегі археологиялық пункттің ұйымдастырылуына байланысты Жамбыл қаласына ауысты, алдымен мұнда ғылыми қызметкер, 1940 жылдан Республикалық қорықтар басқармасының жанындағы Жамбыл археологиялық пунктінің директоры болып істейді. Пацевич Талас және Шу өңірлеріндегі ежелгі сауда жолдарын археологиялық зерттеу мақсатымен 10-нан астам дербес іс-сапарлар мен жаяу маршруттарға шығып осы өңірдегі ортағасырлық қалалардың топограф. ерекшеліктеріне назар аударды, ондаған қорған-бейіттерді тауып зерттеді. 1945 жылдың маусым айынан археологиялық пункт Қазақстан ғылым академиясының Тарих, археология және этнография институтының қарауына берілді. Осыған байланысты Пацевич Алматыға ауысып, 1955 жылға дейін институтта істейді, барлық археологиялық экспедициялар зерттеулеріне қатысады. Оңүстік Қазақстан археологиялық экспедициясының құрамында жұмыс істеп, Пацевич «Оңтүстік Қазақстанның қалалары мен қоныстарындағы қирандылар» деген тақырыпта 1954 жылы Мәскеуде кандидаттық диссертацияны қорғап шықты. Пацевич сондай-ақ, Орталық Қазақстан және Батыс Қазақстан археологиялық экспедициялардың жұмыстарына белсене қатысты. 1956 жылы тың жерлер экспедициясын (Қостанай облысы) басқарды. Пацевич «Қазақстанның археологиялық картасын» баспаға әзірлеуге қатысты. Пацевич Қазақстанның ежелгі тұрғындарының шаруашылығы мен тұрмысын, архитектурасын, топографиясын, құрылыс ісін қамтыған 50-ге тарта еңбек жазды. 2-дүниежүзілік соғысы жылдарында Айша бибі мен Бабажы Қатын кесенелерін (мавзолей) бұзып, кірпішінен монша салуға әрекеттенген әскери қызметкерлерге тойтарыс беріп, Пацевич көне сәулет өнері ескерткіштерін аман алып қалуда азаматтық ерлік жасады. Ескерткіштерді талқандап, жойып жібермек болғандардың – кірпішті бұзып алуға рұқсат еткен жергілікті басшылардың және әскерилердің қылмысты әрекеттері жөнінде Жамбыл облысы партия комитетінің 1-хатшысына, басқа да жоғары құзырлы органдарға дер кезінде хабарлап, олардың назарын аударды.

Кесенелер

Айша бибі кесенесі.

Пацевичтің өз кәсібіне шындап берілгендігінің, оның азаматтық ерлігінің арқасында Тараз өңіріндегі тарихи сәулет өнерінің 11 – 12 ғасырлардағы тамаша ескерткіштері – Айша бибі мен Бабажы Қатын кесенелері біздің заманымызға осылай аман-есен жетіп отыр. Пацевич Тектұрмас кесенесі қирамай тұрғандағы бейнесін қалпына келтіруде, сондай-ақ Тараздағы зорастризм тарихын зерттеуде көп еңбек сіңірді.

Сілтемелер

• Археология
• Кесене
• Архитектура