Гидравликалық дүмпу

Гидравликалық дүмпу — ағын жылдамдығының күрт өзгеруі салдарынан құбырдағы сұйықтық қысымыньщ тез өзгеруі. Бұл құбылыс құбырмен ағып тұрған сұйықтықтың жолын кенет жапқанда, турбина немесе сорғы кенет тоқтағанда және т.б. жағдайларда пайда болады. Ысырма не шүмек жабылғанда ағыс жылдамдығы күрт тежеледі. Осының нәтижесінде лезде инерциялық қысым күші пайда болып, сұйықтық қысымы артады. Жоғары қысым кұбырды бойлай ағысқа қарсы 1000 м/сек. және одан да артық жыддамдықпен ұрма толқын болып таралады. Гидравликалық дүмпу толық немесе ең күшті (кері кайтқан толқын шүмек немесе жапқыш толық жабылған сәтке дейін жетіп үлгермейді), жартылай (шүмекті жабу уақыты оған дейін кері қайтқан толқынның уакытынан көп), кері қайтарылған (кері немесе дұрыс толқын қандай бір кедергіге соғылудан пайда болады) және бастапқы (толқын пайда болған орыннан кері қайтарылу орнына дейін қозғалады) гидравликалық дүмпулер болып жіктеледі. Гидравликалық дүмпулер құбыр жүйесі, машина бөлшектері және сұйықтық жолына қойылған аспаптар үшін зиянды. Гидравликалық жүйелерді бұл зияннан сақтау үшін сақтағыш кұрылғылар (клапан, диафрагма, теңгергіш мұнара, кері клапан және т.б.) пайдаланылады. Гидравликалық дүмпу теориясын алғаш жасаған және одан сақтану шараларын көрсеткен Н.Е. Жуковский (1898 жылы). Девипу қысымы D сұйықтық режімдерінің тұрақты және тұрақты емес қысымдарының айырмасы арқылы анықталады. D>0 жағдайдағы дүмпу — оң, ал бұған керісінше: D<0 болғаңда — кері дүмпу деп аталады. Құбыр ысырмасы тез жабылған жағдайда құбырда тоқтатылған сұйықтық бұрынғы жылдамдығын жоғалтпай, қозғалыс күйінде қалуы себепті қимада n—n қосымша дүмпу қысымы пайда болады; осылайша қима мен ысырма аралығындагы қозғалыссыз күйдегі сұйықтыққа керісінше, қысымы Р + D болатын сығылу шебі резервуарға қарай тез орі жоғары жылдамдықпен қозғалады. Осы қозғалысты дүмпу толқынының таралу жылдамдығы G деп аталады. Дүмпу толқыны резервуарға жетіп, ысырмаға қайта оралғанда құбырға сығылу қысымы түседі.