Гольф

Гольф (ағыл. golf) — спорттық ойын, жекелеген қатысушылар немесе командалар, белгілі қашықтықты ең аз соққы санымен кішкентай допты арнайы шұңқырға сырғытпа таяқпен кіргізіп жарысады.

Патт орындау кезіндегі гольф ойыншы

Тарихы

Бұл гольф ойыны Шотландияда пайда болған саналады, және оны бақташылар ойлап тапқан, олар асатаяқ (кейін сырғытпа таяқ) көмегімен тастарды қоян індеріне кіргізген. Болжам бойынша ойын XIV ғасырдың өзінде болған, ал XV ғасырда Шотландияда, "гоуф" ойнауға тыйым салатын бірнеше заңдар шықты. XVII ғасырда енді Нидерландыда сырығытпа таяқпен доп ойнай бастаған. Ойынның қазіргі түрі XIX ғасырда Шотландияда берік қалыптасқан.

Мин әулетінен Император Чжу Чжаньцзи Чуйван ойынын бейнелейтін көрініс 

Ал заманауи гольф Шотландияда 15 ғасырда туған, ойынның көне түрлері анық емес және дау туғызады. Кейбір тарихшылар гольф ойынын, Рим империясында болған паганикамен (paganica) байланыстырады, онда қатысушылар допқа соққыларды жасауға, қауырсынмен толтырылған иілген таяқ пайдаланған. Теориялардың бірінде паганика бүкіл Еуропа бойынша империяның аумақтық иеліктерінің өсуі бойынша б. д. 1 ғасырында тарады және бірте-бірте біз қазір  ойынға эволюция жасаған. Басқа көзқарас деп предком гольф еді табылуы қытай ойын Чуйван (қыт. 捶丸 — итеруге шар), кең таралған кезеңінде 8-14 ғасырлардағы. Свиток заманнан әулетінің Мин, датируемый 1368 жылмен бар атауы "Күзгі пир", бейнелейді мүшелерінің қытай император ауласының, размахивающих нәрсе затына ұқсас гольф сырғытпа таяқтары да әрекеттері жүру кішкентай доп шұңқыр. Болжам бойынша, чуйван белгілі болды Еуропадағы Орта ғасыр. Тағы бір ерте ойындар, - деп ескертеді заманауи гольф болып табылады ойын "камбука" (ағыл. cambuca, франц. chambot). Бұл ойын жазылуға Төменгі жер, Германия және Англия.

Дегенмен, заманауи гольф Шотландиядан шыққан, бірінші ойындар 1457 жылы Шотландия королі Яков II гольфты тыйым салу туралы жарлығында аталады, өйткені ол садақшыларды оқытуда көңілдері бөлінген. Көптеген гольф ойыншыларының зиярат ету орны Сент-Андрустағы Old Course (ағыл. Old Course at St Andrews) гольф алаңы, Links (ағыл. Links) (алаңдардың ең көне түрі) үлгісіндегі алаң. Old Course тарихы 1574 жылдан бастау алады. Ойын Шотландияның Шығыс Лотиан қаласындағы, Musselburgh Links (ағыл. Musselburgh Links) гольф алаңында, 1672 жылы 2 мамыр құжатталған. Осы алаң тарихта әлемде бірінші саналады, бұны Гиннесстің рекордтар кітабынан көруге болады.

Гольф ойының ережесінің (ағыл. Rules of golf) ең ерте нұсқасы 1744 жылы наурыз айында Company of Gentlemen Golfers қоғамы үшінқұрылған, олар Leith Links (ағыл. Leith Links) (қазіргі The Honourable Company of Edinburgh Golfers қоғамы, резиденциясы Muirfield (ағыл. Muirfield) алаңы болып табылады, ол Галлэйн (ағыл. Gullane) қаласында (Шығыс Лотиан, Шотландия) орналасқан. Гольфтен бірінші турнир, The Open Championship (ағыл. The Open Championship), 1860 жылдың 17 қазанында Прествикский гольф-клубында (ағыл. Prestwick Golf Club), Оңтүстік Эйрширде, Шотландияда өтті.

Гольф алаңы

1 Бастапқы алаңы (teeing ground), 2 Су кедергі (water hazard), 3 Тегіс емес алаң (rough), 4-Алаң артындағы аймақ (out of bounds), 5 Құмды аймақ (sand bunker), 6 Су кедергі (water hazard), 7 Тегіс өріс (fairway), 8 Грин (putting green), 9 Жалауша (flagstick), 10 Лунка (hole)

Гольф алаңы шұңқырлар сериясынан тұрады, олардың әрқайсысы өзінің бастапқы алаңынан (ағыл. Teeing ground) тұрады. Бастапқы алаң екі белгімен белгіленеді және олар рұқсат етілген аймақ шекараларын көрсетеді, онда допқа арналған қазық (ағыл. Tee) орнатылуы мүмкін. Сондай-ақ, алаңның бір бөлігі тегіс алаң және бұдыр өріс (Fairway and rough (ағыл.)) болып табылады және өзге де кедергілер (ағыл. Hazard (golf)). Алаңның финалдық бөлігінде лунка болып табылады, ол бағдарлану үшін, қандай да бір жолмен (көбінесе жалаушамен) белгіленеді.Лунка арнайы көк шалғын "гринде" (Putting green (ағыл.)) орналасады, мұнда шөптің биіктігі ең аз. Өзге де орындарда алаңнан өтуді қиындату үшін шөптің биіктігі әр түрлі болуы мүмкін.

Көптеген шұңқырлар бір сызықтың бойында тікелей қарағанда бастапқы алаңнан гринге дейін орналасады, алайда кейбір шұңқырлар оң немесе сол жағынан ауытқуы мүмкін. Мұндай шұңқырлар, әдетте, "доглег" (ағыл. dogleg, ит табанының пішініндегі жасалған сілтеме) деп аталады. Лунка "сол доглег" немесе "оң доглег" деп аталуы мүмкін, қай тарапқа тікелей бағытта орналасқанына байланысты. Кейде лункаға бағытталуы мүмкін, екі рет иілуі мүмкін, бұл жағдайда лунка "қосар доглег" деп аталады.

Гольфтың типтік алаңы, 18 шұңқырлардан тұрады, бірақ сондай-ақ тоғыз лункалы алаңдар кең таралған, тиісінше, раундына екі рет ойналады.

Бастапқы шотландтық алаңдар негізінен дюндарда (links) орналасқан, олар өзеннің жағасы жанында орналасқан және жер қабатымен жабылған. Бұл "линкс" терминінің туындауына алып келді, ол құмды жағалау табиғи негізінде салынған гольф алаңы дегенді білдіреді.

Ойын ережесі

Гольфке арналған алаң

Әрбір ойынға қатысушы белгіленген тәртіппен лункадардың (әдетте 18) белгілі бір саны өтуі тиіс. Бұл жағдайда лунка жердегі тесік және ойындар үшін арналған бүкіл алаң аталады. Алаңқай, әдетте:

• бастапқы аймақ — "ти" алаңы ("Тэ", "Т" -тәріздес тұғыр");
• негізгі аймақ (ағылш. fairway, "тура бағыт"; сал. фарватер);
• лункасы ойылған арнайы алаңдар — "лужайкалардан" (green) тұрады.

Ойын үшін алаңда әр түрлі кедергілер — су бөгеттері, құм толтырылған бункерлер, түптер, ағаштар, биік шөптер бола алады.

Бастау үшін ойыншы сәйкестендіруі белгісімен белгілеген допты тегістелген алаңға ("ти" алаңы) орнатады. Дұрысында гольфші, әдетте, бірінші болып соққы негізгі алаңын өткізу доп, оған бірнеше инсульт (түріне байланысты алаңы және кіре грин — алаң идеалды шөп, доп домалап барады кедергілер жоқ. Үшін гол доп лунку бастап грин пайдаланылады арнайы түрі имек аяқ — паттер.

Халықаралық гольф ойынының стандарт ережелерін, 2004 жылы Сент-Андрус гольф-клубынан (ағыл. Golf Club of St Andrews) бөлінген, Сент-Андрус, Файфта орналасқан, АҚШ гольф қауымдастығымен (ағыл. United States Golf Association) (USGA) бірлескен The R&A құрылады.

Ереже негізінде адалдық қағидаты жатыр. Айтылып кеткендей ресми басылым мұқабасында: "Доппен ол қалай жатса солай ойна да, сол алаңда ойна, және кез келген жағдайда адалдық таныт" (Play the ball as it lies, play the course as you find it, and if you cannot do either, do what is fair).

Ойыншы-әуесқойға мәртебесіне қатысты қатаң шектеулер бар. Істің мәні бойынша, кез келген, кім де кім бір күні гольф оқу ақысын алса немесе ақшаға гольф ойнаған болса, ол әуесқой болып саналуы мүмкін емес және әуесқойлар үшін жарыстарға қатыса алмайды. Алайда, әуесқойлар қатаң түрде белгілі бір рәсімге сәйкес төлеу шығындарын алуы мүмкін және ойыншы-әуесқой мәртебесі үшін ережелерінде белгіленген нормалар шегінде ақшалай емес жүлделер қабылдай алады .

Басқа ресми ережелерден басқа ойыншылар, гольф-этикет (ағыл. Golf etiquette) деп аталатын гольфте қабылданған гольф ережелерін және әдет-ғұрыптарын сақтауы керек. Этикет ережелері қауіпсіздік, адалдық, ойын қарқыны және гольфке арналған алаңдардың сақталуын қадағалауға байланысты ойыншы міндеттемесі сияқты мәселелерге қатысты . Дегенмен этикетті бұзғаны үшін айыптық ұпай көзделмесе де, ойыншылар ойынға қызығушылығын қолдау үшін, жаңадан келгендерге ойын тәжірибесін алу мүмкіндігіне ие болу үшін оны сақтауға тырысады.

Гольфтегі аайыппұлдар белгілі бір жағдайларға байланысты шартталған. Айыппұл ойыншыға оған допқа артық соққы санын аудару жолымен қолданылады. Талпыныстар ережені бұзғаны үшін қосылады немесе доп соққысынан кейін допты қайтадан ойынға қосу мүмкін емес жағдайда көрсетіледі. Жоғалған доп немесе алаңдар шекарасынан ұшып шыққан доп, бір соққы және қашықтық жоғалту дейінгі мөлшерде айыппұл салынады. Бір соққы айыппұл, сондай-ақ егер доп ойыншы жабдықтарының қандай да бір бөлігімен жылжыған соққы жасауға кедергіні алып тастауға әрекет жасаған жағдайда орын ауыстыруына әкелген жағдайда аударылылады. Егер ойыншы өзінің добын ұрмаса, оған екі соққы көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салынады. Бұзушылықтың көпшілігі айыппұлмен жазаланады, алайда, ұры-қарылық, саналы түрде ережелерді бұзғаны үшін шеттетілу шарасы да қолданылуы мүмкін.

Терминдер

• Грин (ағыл. green — "жасыл көгал") гольф алаңының дөңгелек пішінді ең қысқа шабылған шөбі, бұнда лунка өзі орналасқан.
• Фервей — (ағыл. fairway — "тегіс шабылған шөппен орталық аллея") салыстырма өрістің тегіс бөлігі, орташа ұзындығы бар шөп; өрістің басым бөлігін алып жатыр.
• Раф — шөптері биік учаскелері, жиектегіш фервей және грин.
• Патт — гринде орындалатын жеңіл соққы, басты мақсаты: допты жылжытып лункаға кіргізу.
• Свинг — кез келген сығытпамен тура соққы, соның ішінде гринде паттермен допты лункаға дөңгелету кезінде.
• Драйв — негізгі соққы гольфе бастапқы алаңы, оның мақсаты жіберу доп арнайы клюшкой "драйвері" алысқа және дәл.
• Слайс — (ағыл. slice — "резаный удар") бүйірлік ширатылған соққы кезде, доп, жіберілген ашық баспен имек таяқтар, ұшып тікелей, бірақ содан кейін қатты қабылданбайды оңға/солға (ойыншы үшін с правосторонней/левосторонней тұрақты).
• Хук — (ағыл. hook — "ілгек") бүйірлік ширатылған соққы орындалған жабық баспен имек таяқтар, закруткой қарама-қарсы "слайсу".
• Фейд — (ағыл. fade) арнайы орындалған ойыншы бүйір ширатылған соққы, кем күшті ауытқу мүмкіндігімен тікелей траекториясын салыстырғанда "слайсом". Басқаша айтқанда, жеңіл "слайс".
• Дро — (ағыл. draw) арнайы орындалған ойыншы бүйір ширатылған соққы, кем күшті ауытқу мүмкіндігімен тікелей траекториясын салыстырғанда "хуком". Басқаша айтқанда, жеңіл "хук".
• Чип — (ағыл. chip) жеңіл соққы аз подскоком доп, кейін ол жалғастыруда катиться (орындалады арақашықтық 0-ден 5 метр шетінен грин).
• Питч — (ағыл. pitch) күшті соққы айтарлықтай подскоком доп, кейін ол жалғастыруда скакать, содан кейін катиться (орындалады қашықтықтың 5-тен 50 метр шетінен грин).
• Жұп — (сокращение от "деген сөздер "паритет") болса, онда саны соққы, ойыншы өтуі тиіс лунку бойынша регламенттің. Бар үш түрлері "Бу" — бұл жұп-3, жұп-4 жұп-5, негізгі айырмашылық олардың қашықтықта ти (старт) дейін шұңқыр. Өте сирек, бірақ кездеседі және жұп-6. Орташа қашықтық шамамен 100-ге дейін 550 метр. Мысалы, жұп-3 (110 метр), жұп-4 (320 метр) және жұп-5 (480 метр).
• Хол-ин-ван ("Лунка үшін жолы") — түсуін лунку с ти-бокс.
• Берди ("Құс") — соққы саны бір жұптан аз.
• Ине ("Орел") — соққы саны жұпқа екіге аз.
• Альбатрос — соққы саны үш кем Жұп (тек лунках жұп-5 және 4)
• Богги (bogey "Қарауыл") — соққы саны бір артық бу.
• Кедди көмекшісі ойыншы кімнің міндеттеріне кіреді көшіру спорттық мүкәммал мен көмек кеңестері.

Шот

Шот	Атауы	Сипаттамасы
Хол-ин-уан (Hole in one)	допты лункаға Ти бокстан түсіру
-3	Альбатрос (Albatross)	жұптан үш соққыдан кем
-2	Игл (Eagle)	жұптан екі соққыдан кем
-1	Берди (Birdie)	жұптан бір соққыдан кем
E	Жұп (Par)	соққы саны, ол үшін гольфші лунканы регламенті бойынша өтуі тиіс
+1	Богги (Bogey)	жұптан бір соққыға көп
+2	Қос богги (Double bogey)	жұптан екі соққыға көп
+3	Үш богги (Triple bogey)	жұптан үш соққыға артық

Құрал-саймандар

Таяқ түрлері. Солдан оңға қарай: вуд, паттер және айрон

Сырғытпа таяқтар

Гольф үшін ойыншы 14-тен артық емес сығыртпа таяқ түрін пайдалана алады.

• Вуд (ағыл. Wood) — соққысы массивті баспен және бұрышпен жазықтықта 7° с-ден 15°-ке дейін сығыртпа таяқ. Вудпен допты ойынға қосады. Бұл допты 300 метрге ("Драйвер") қашықтыққа  дейін жіберуге мүмкіндік береді .
• Айрон (ағыл. Iron) — допты көзделген нысанаға неғұрлым қысқа қашықтыққа басы күректәрізді жеңіл сығыртпа таяқ. Жазықтықта соққының көлбеу бұрышы 15° - тан 45°-қа дейін. Сығыртпалар нөмірлері бойынша ерекшеленеді. Үлкен нөмірі допты көкжиекке үлкен бұрышпен аз қашықтыққа жіберуге мүмкіндік береді. Соққының арақашықтығы 70-тен 150 метрге дейін.
• Веджи (ағыл. Wedge) — айроннан соққы бетінің (45°-64°) бұрышының одан да үлкендігімен ерекшеленеді және допты қалқамен қағып жіберуге арналған, мысалы: аз қашықтыққа құмда (Sand Wedge) немесе шөпте (Chipping Wedge).
• Паттер (ағыл. Putter) — жеңіл басты Г-бейнелі сығыртпа таяқ, грин ойындары үшін және паттар түсіруге— домалатып соққы беру арқылы допты қуысқа түсіруге арналған.

Доптар

Кәдімгі гольф добының беті кішкене шұңқырлармен — димпалстармен (dimples) (оны ұрған жаққа шар бағытын жақсы "ұстау" үшін) жабылған.

Кішкене шұңқырлар ауада кешіктіріледі де көрінбейтін қабықша құрылады, бұл:

• шар ұшқанда тербелістерді азайтады ,
• шарды бұрау арқылы соққы кезінде көтергіш әсерін күшейтеді,
• оның аэродинамикалық қасиеттерін жақсартады, допқа одан ары ұшуға мүмкіндік береді,

"Шұңқыр беттің" аэродинамикалық артықшылығы "Аңыздарды бұзушылар" ғылыми-танымал телешоуының шығарылымдарының бірінде тексерілді, автомобильдің ұқсас (масштабированным) қаптамасының мысалында; шығарылымда көрсетілгендей ұтыс НАСА аэродинамикалық құбырда миниатюралық үлгісі ретінде сынау кезінде де, сондай-ақ толықөлшемді түрлендірілген автомобильдің жол сынаулары кезінде отын шығынын азайту түрінде де алынды. 

Екінші жағынан, Сеул Ұлттық университеті механикалық және аэроғарыштық инженерия факультетінің Чхве Хэчон тобының бекітуі бойынша, мұндай бет фактурасының кемшіліктері жоқ емес — задевании клюшкой орналасқан емес, ортасында тазартылып, бірнеше шұңқырлар, шар үлкен ықтималдықпен отклонится берілген. Балама ретінде зерттеушілер ұсынылды жағыңыз, шар желобки, поделят оның беті сегменттеріне түрлі нысандары (желобки құрады ауа қабығы бойынша рәсімделеді және тазартылып, бірнеше шұңқырлар). Себебі бетінің ауданы, атқаратын желобками, аз алаң тазартылып, бірнеше шұңқырлар орналасқан, онда айтуынша, рационализаторлар, ықтималдығын тап клюшкой "қате" желобок қарағанда "дұрыс емес" ямку.

Гольф-клубтар

Гольф әуесқойларын біріктіретін клубтар.

Турнирлер

Маңызды ерлер кәсіби турнирлері қатарына: Мастерс, АҚШ Ашық чемпионаты (US Open), Британия Ашық чемпионаты (The Open Championship), және Кәсіби гольф қауымдастығының чемпионаты (PGA Championship) жатады.

2009 жылы 9 қазанда Копенгагенде өткен ХОК 121 сессиясында 63 дауыспен 27 дауысқа қарсы гольфты 2016 жылғы Рио-де-Жанейро Олимпиадалық ойындарының  бағдарламасына қосу шешілді.

Шағын-гольф

Негізгі мақала Мини-гольф.

Миниатюралық гольф немесе мини-гольф — ойын, XIX ғасырдың ортасынан бастап дами бастаған. Шағын гольф үшін алаң, гринді білдіреді, онда доптың қуыс жолына - түсуі қиын болуы үшін тастар, құм ұстағыштар, жасанды лабиринттер түріндегі және сол сияқты көптеген кедергілер жасалады. Ойыншы міндеті — әдеттегі гольфтегі сияқты допты қуысқа аз соққы санымен кіргізу қажет. Ойын тек "паттер" сығыртпасымен ғана жүргізіледі, қағидаларында свингке тыйым салынған.

Көбінесе мини-гольф үшін ойық сәндік әшекейлермен, мәселен, тарихи стильде жабдықталған, сондай-ақ доп қуысқа жүргізуге: науа, туннельдер, механикалық көтергіштер, қақпан, жалған жолдар, доптың "ти"ға қайтып оралуы, және сол сияқты стандартты емес жолдар жасалған. Жалпы рекреациялық стиліне қарамастан, мини-гольфтен жарыстар өткізіледі, соның ішінде халықаралық жарыстар да ұйымдастырылады.

Ғарыштағы гольф

Ғарышта сығыртпа таяқпен допқа бірінші соққы жасаған ғарышкер Алан Шепард болатын, ол 1971 жылы Айдың бетіндегі Аполлон-14 экспедициясы кезінде орын алған. Бірінші рет ол сығыртпа таяқпен доптың жанынан мүлт кетті, бірақ екінші-әлсіз ай тартылысы және атмосфераның болмағандықтан доп бірнеше шақырымға ұшып кетті.

2006 жылы 23 қараша ресейлік ғарышкер Михаил Тюрин ашық ғарышқа шығу кезінде Халықаралық ғарыш станциясында канадалық Element 21 ("21-ші элемент") компанияның жарнамалық акциясы шеңберінде гольф добына соққы жасады. Соққы бір қолмен жасалды. Майкл Лопез-Алегриа ресейлік әріптесінің соққысын түсіруді жүзеге асырды. ХҒС бортына арнайы сығыртпа таяқтар мен доптар жеткізілді. Ашық ғарышқа шығу "Пирс" түйістіру бөлігінен "Орлан-М" скафандрларында жүзеге асырылды.

Ғарыштық қоқыс болып табылатын гольф добы, ХҒС-на қауіп төндірмеуі атмосфераның тығыз қабаттарына кіріп, жойылады. Қандай жағдай болмасын Михаил Тюринде соққы жасауға үш доп болған.

Бұқаралық мәдениетте

1937 жылы жарияланған, қазіргі заманғы фэнтезидің негізін қалаушы Дж. Р. Р. Толкиннің "Хоббит, немесе сонда бару, және кері қайту" ертегі повесінде, гольфтың қалай туындағаны туралы баламалы нұсқасы айтылған. Нұсқасында Толкиннің оның түпкі атасы повестің басты кейіпкері Өкірген Бұқа атты Бильбо Бэггинсті, хоббиттер үшін ерекше күш пен бойға ие хоббитті құрады:

Гольфке арналған мынадай кинофильмдер бар:

• х/ф "Гольф-клубы" (1980)
• х/ф "Гольф-клубы 2" (1988)
• х/ф "Қаңылтыр кубогы" (1996)
• х/ф "Бақытты  Гилмор" (1996)
• х/ф "Баггер Ванс аңызы" (2000)
• х/ф "Триумф" (2005)

Компьютерлік симуляторларда гольф өте көп түрі бар, қарапайым флэш ойындардан, өте озық ойындарға, нақты гольф үшін алаңдарға ұқсас жасалғандары бар. Арасында ең танымал гольф симуляторларға EA Sports фирмасының Tiger Woods PGA Tour сериясын, сондай-ақ Microsoft Games фирмасының Links сериясын атауға болады .

Әдебиет

• Кевин Макгимпси, Дэвид Нич. Гольф: раритеттер мен жәдігерлері. Гольф тарихы он сегіз лункада. — Ағылшын тілінен аударма Михаил Гребнева жалпы редакциясын басқарған Алексей Николова. ИД "Анатолий", 176 б. Москва 2006
• Кевин Макгимпси. Гольф: қазақстан тарихы доп. — Ағылшын тілінен аударма Михаил Гребнева жалпы редакциясын басқарған Алексей Николова, ИД "Анатолий". 526. с. Москва 2006
• Б. Галлахер, М. Уилсон. Гольф бастаушыларға арналған. — Аудару Т. Новикова. Фаир-Пресс, М. 2005, 192 б.

Сілтемелер

• Халықаралық гольф Федерациясы
• PGA Тур