Гумус (қарашірік) шіруі

Гумус (қарашірік) шіруі заттары топырақтың типіне қарай әр түрлі мөлшерде кездеседі.

Шымдыкүлгін топырақтың гектарында шамамен 70—90 тоннадай, ал қара топырақта ол 90-нан 300 тоннаға дейін барады. Егер гумуста орта есеппен 5%-тей азот бар десек, шымдыкүлгін топырақта — 15 тоннаға дейін жетеді. Топырақ гумусының құрамы түрліше. Олардың құрамындағы әр түрлі зяттар микроорганизмдердің әсерінен түрліше жылдамдықпен ыдырайтыны тәжірибеде анықталған. Гумус өте баяу ыдырай-ды. Түрлі зерттеулер, қалыпты климат жағдайында бір жылда топырак гумусының жалпы қорының 1-ден 3%-,ке дейінгі мөлшері-ыің ыдырайтынын көрсетті. Агрономиялық ғылымның негізін қалаушы В. В. Докучаев тапырақтың гумусқа баюы ондағы өсімдіктерге байланысты екенін көрсеткен. Гумус топырақта өзгеріске ұшырап, нәтижесінде одан бірнеше қышқылдар (ульмин, гумин, крен қышқылдары) түзіледі. Бүлардың әр қайсысының түзілуі микроорганизмдердің белгілі бір тобының тіршілік әрекетіне байланысты. Топырақ қүрамын жасау-да бүл ‘қышқылдардың зор маңызы бар. Гумус көбінесе шөп басқан жерлерде, микробтардың тіршілік әрекетінің нәтижесінде пайда болады. Зерттеулерге қарағанда, бүл процеске көбінесе бактериялар катысады. Топырақка ауа көп енгенде гумус жақсы ыдырайды. Бүл процес-ке негізінен актиномицеттер қатысады. Топырақтың органикалық бөлігі өте күрделі қосылыстардан тұрады. Олардың көпшілігі гумин заттарына жатады. Ал гумин қышқылдарынан басқа онда езіндік қасиеттері бар түрлі қосылыс-тар да кездеседі. Бүған ферменттер, витаминдер, ауксиндер және кейбір амин қышқылдары жатады. Осылардың барлығын қосып, топыраіқтың биотикальщ заттары деп атайды. Биотикалық заттар микроорганизмдердің тіршілік әрекетінен түзіледІ. Сонымен катар кейбір өсімдіктердің тамырлары да топы-раққа осындай заттарды бөліп шығарады. Биотикалық заттардың едәуірі жануарлардың өлекселерінен де бөлінеді.

Дереккөздер

• “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998