Дат тілі
Дат тілі (дат. dansk) — даттықтардың тілі, скандинавиялық тілдердің бірі. Негізінен Дания мен Солтүстік Германияда таралған. Сөйлеушілердің жалпы саны — шамамен 5,7 млн адам.
Дат тілі | |
Өз атауы: |
dansk |
---|---|
Елдер: | |
Аймақтар: |
Дания, Шлезвиг-Гольштейн (Германия); |
Ресми күйі: | |
Реттейтін мекеме: |
Дат тілі кеңесі (дат. Dansk Sprognævn) |
Сөйлеушілер саны: |
6 млн адам (2019) |
Классификация | |
Санаты: | |
| |
Жазуы: |
латын (дат-норвег алфавиті) |
Тіл коды | |
МЕСТ 7.75–97: |
дат 178 |
ISO 639-1: |
da |
ISO 639-2: |
dan |
ISO 639-3: |
dan |
Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика |
Ресми мәртебе
өңдеуДания Корольдігінің ресми тілі; XV—XIX ғғ. басында Норвегияның, XIX ғ.ортасына дейін — Шлезвиг-Гольштейннің ресми тілі болды.
Таралу аймағы және сөйлеушілер саны
өңдеуДат тілі келесі елдерде тараған:
- Дания — барлығы 5 425 420 адам, соның ішінде 461 614 иммигрант, олардың жартысы датша сөйлей алмайды (2005[1]).
- Гренландия — 6,8 мың (2005, сарап) этникалық даттықтар арасында тараған және көптеген гренландтықтардың екінші тілі болып табылады.
- Фарер аралдары — фарер тілімен (түгелге жуық ферерлықтар шет тілдей сияқты дат тілін жақсы біледі) қатар ресми аясында қолданылады, бірақ Фарер аралдарында этникалық даттықтардың саны аса көп емес.
- Германия — Шлезвиг-Гольштейн[2]; жерінде тұратын 50 мың даттықтар үшін ана тілі болып табылады.
- Эмигранттар арасында
- Швеция — статистикалық кеңсенің ақпараты бойынша Швециядағы тұратын 42 602 даттықтар дат тілінде сөйлейді (2005[3]).
- АҚШ — 2000 жылдың санағы бойынша 33 395 адам датша үйде ғана сөйлейді[4].
- Канада — 2001 жылдың санағы бойынша 5295 адам датша үйде ғана сөйлейді.
- Австралия
- Аргентина
Диалекттер
өңдеу«Стандартты» дат тілінде (Rigsdansk) Копенгагенде және жақын жердегі аймақтарда сөйлейді, сонымен қатар, әрбір аралдың өзіндік диалекті бар. Диалекттер 3 топқа бөлінеді:
- батыс (ютландтық, юттық) — Ютландия түбегі, оңтүстік, батыс және шығыс ютландтық деп бөлінеді;
- аралдық — Зеландия, Фюн және оңтүстік дат аралдары;
- шығыс — Борнхольм аралының диалекті;
Әдеби дат тілі зеланд диалекттердің негізінде XVIII ғ. пайда болды.
Жазуы
өңдеуЛатын қарпін қолданатын дат әліпбиінде 29 әріп бар (Норвег тілімен бірдей). Әліппенің ерекшелігі — Ææ, Øø, Åå әріптері. Qq, Ww, Zz әріптері тек шетелдік сөздерде кездеседі.
Әліпби әріптері | Әріптердің атауы (ХФӘ) |
---|---|
Аа | а' |
Bb | be' |
Cc | se' |
Dd | de' |
Ee | e' |
Ff | εf |
Gg | ge' |
Hh | hɔ' |
Ii | i' |
Jj | jɔð |
Kk | kʰɔ' |
Ll | εl |
Mm | εm |
Nn | εn |
Oo | o' |
Pp | pʰe' |
kʰu' | |
Rr | εɹ |
Ss | εs |
Tt | tʰe' |
Uu | u' |
Vv | ve' |
Ww | dɔbəldve' |
Xx | εgs |
Yy | y' |
Zz | sεd |
Ææ | ε' |
Øø | ø' |
Åå | ɔ' |
Негізгі сөздік
өңдеу- "даттық": dansk [d̥ænsg̊]
- "сәлем": hej [hɑɪ̯]
- "хош бол": farvel [fɑ:ˈʋɛl]
- "рақым етіңіз": vær så venlig [ʋɛɐ̯ sʌ ˈʋænli]
- "рақмет": tak [tˢɑg̊]
- "бұл": denne [ˈd̥ɛnə]
- "не?": hvor meget? [ʋɔ:ˀ ˈmɑ:ð̞̩]
- "иә": ja [jæ]
- "жоқ": nej [nɑɪ̯]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Danmarks Statistik
- ↑ National minorities Мұрағатталған 13 қарашаның 2007 жылы.
- ↑ [1]
- ↑ The 2000 American census