Дворян ұясы романының аудармасы туралы

<<Дворян ұясы>> романының аудармасы туралы-жазушының мақаласы. Алғаш рет «Әдебиет жене искусство» журналында жарияланды (1952, N° 9). Кейін И.Тургеневтің осы романы қазақ тілінде басылым көргенде кіріспе орнына берілді. Әуезовтің «Уақыт және әдебиет» (1962, 350-354-беттер), 20 томдық (14-том, А., 1983, 292-297-беттер) шығармалар жинақтарында қайта жарияланды. Мақалада орыс халқының классик жазушысы Тургеневтің бұл романын қазақ тіліне тәржімалауды көптен мақсат етіп келгенін, көркем аудармадағы бұрынғы тежірибелеріне «өзімше жаңалық ретінде қостым деген ізденулерім бар» деп, оны оқырман көпшіліктің сынына салмақ ойымен аудармаға кіріспе ретінде әдейі жазып отырғандығын ескертеді. Автор негізгі мәселеге көшуден бұрын роман туралы аздап тоқталып өтеді. Бұл роман Тургеневтің аз уақыт ішінде жазған бір топ романдарының «еһ көрнекті, көркемінің бірі» деп бағапап, оны А.Пушкиннің «Евгений Онегин» романының дәстүрін жалғастырғандығын халық өмірін шынайы суреттеуі, кейіпкерлер арнасының үйлестігі, көркемдік ерекшеліктерінің үндестігі арқылы дәлелдей келіп, шығарманың «Орыс әдебиетінің тарихында қарасөзбен жазылған поэма» екендігін атап керсетеді. Одан әрі романды аудару арқылы асыл нұсқаның шебөрлігін үйренуге және оның ерекшеліктерін оқушы жұртшылыққа дәл өз қалпында жеткізуге тырысатынын айта келіп, «дәл аудару дегенді мен сөйлеміне сөйлем орай етіп аудару деп түсінемін... Сөйлемін дәл беру жазушының стилін дәл беруге тетелей себепші болады» дейді. Ол үшін аударып отырған шығарманың кейіпкерлерінің немесе автордың аузына қазақтың мақал-мәтелі сияқты ерекше, қазақша әшекей бояуларды салмау керек. Қысқасы, қазақ тіліне аударылғанымен, Тургенев шығармаларына қазақтың тон-тымағын кигізу керек емес» деген өзінің табанды пікірін ортаға салады. Кезінде, кейінірек те Әуезовтің бұл пікірі мен осы аудармасы әдеби жұртшылық назарын өзіне аударып, түрлі пікірлер айтылған. Дегенмен Әуезовтің аудармада өзі ұстанып, ұсынып отырған табанды пікір-көзқарасын терістеуге ешқандай негіз жоқ. Сыншылардың ұғымдылық, көркемдік деп отырғандары дәлдікке қайшы емес. Кейде түпнұсқаның да ұғымдылығы мен көркемдігі әр түрлі дәрежеде кездеседі. Сондықтан көркем аудармада, ең алдымен, дәлдік деген талапты қойып, сонан соң ұғымдылық, көркемдік жағын қарастыру қажет.