Дененің салмағы. Салмақсыздық

Дененің салмағы. Салмақсыздық-денелердің жерге тартылу күшін ауырлык күші деп атайды.Ауырлық күшімен катар салмақ ұғымы да жиі қолданылады. «Салмақ» сөзі өздеріңе жақсы таныс. Алайда көп жағдайда ауырлық күші мен салмақты жиі шатастырады. Сонда салмақ дегеніміз не?
Тірек үстінде тұрған денені карастырайық. Денеге бұл жағдайда да ауырлық күші әрекет етеді, ал оның кұлауына тірек кедергі жасайды. Бұл кезде дене мен тірек өзара әрекеттеседі, дене өзі жатқан тіректі кысып басады. Бұл күш дененің салмағы болып табылады. Әдетте салмақты Р әрпімен белгілейді. дене жіпке, аспаға және т. б. ілініп койылса да дәл солай болады. Сонымен, дененің тірекке немесе аспаға әрекет ететін күші дененің салмағы деп аталады.
Егер дене горизонталь орналасқан, әрі жерге катысты козғалмайтын тірек үстінде жатса, онда дененің салмағы оған әрекет ететін ауырлық күшіне дәлме-дәл келеді. Сонда Р=Ға, яғни P=mg, сондықтан ауырлык күші мен салмакты жиі шатастырады. Алайда Бұл әр түрлі күштер екенін және әр түрлі денеге түсірілетіндігін ескеру қажет: ауырлык күші қарастырылатын денеге, ал салмак дене орналасқан тірекке түседі. Мысалы, алакандарыңа қандай да бір нәрсені салыңдар.Сол кездегі нәрсенің алақанға түсіретін қысым күші оның салмағы болып табылады.
Ауырлық күшінің әрекет ету бағытында дене тірегімен қоса бірқалыпты емес қозғалатын болса, онда салмақ пен ауырлық күшінің арасындағы қатыс өзгеретін болады. Бұл жағдайда дененің салмағы ауырлық күшінен көп немесе аз болуы мүмкін. Осылай, мысалы,ғарыш кемесінің тежелуі кезінде ғарышкерлер асқын салмаққа ұшырайды. Ал бір мезетте байқалатын асқын салмакты жолаушылар лифтімен көтеріле бастаған сәтте, жеңіл машинамен жолдың ойыс бөлігінен өткен кезде, т.б. бастан кешіреді. Тірек немесе аспа денемен бірге еркін түскен (құлаған) кездегі жағдайдың ерекше маңызы бар. Бұл жағдайда тірек дененің козғалысына бөгет болмайды, сондықтан дене тірекке әрекет етпейді. Салмағы нөлге тең болатын дененің мұндай күйі салмақсыздық деп аталады. Мысалы, әрқайсыларың түғырдан суға секіргенде, лифтімен төмен түсе бастаған мезетте, жоғары карай секірген кездеріңде бір сөт болсын салмақсыздык күйін кешесіңдер.
Жерді айнала орбита бойымен ұшқан ғарыш кемесінің қозғалтқышы өшірілгеннен кейін, ол тек Жердің тартылыс күші әрекетінен ғана қозғалады. Бұндай жағдайда кеме Жер бетіне карай үнемі еркін кұлаған сияқты болады. Осы кезде кеме ішіндегі денелер де, ғарышкерлер де салмақсыздық күйін кешеді. Ғарышкер кеме ішінде еркін «жүзіп жүреді».
Біз бұл жерде салмақсыздық күйі туралы жалпы түсінік алдық. Салмақсыздық деп аталатын бұл күрделі құбылысты тереңірек түсіну үшін жоғары сыныптарда оған тағы да оралатын боламыз.

Салмақсыздық