Дыр бул щыл
Дыр бул щыл (орыс. Дыр бул щыл) — орыстың ақыны Алексей Елисеевич Кручёныхтың «заумь» тілін қолданып жазған өлеңі. Шығарма авторының айтуынша, бұл өлеңде Пушкиннің бүкіл поэзиясымен салыстырғанда «орыстығы» көбірек екен[1].
Өлең 1912 жылдың желтоқсан айында жазылған. Бұл күнді автор артынан «онымен шығарманың тек кей бөліктері емес (өлеңнің қайырмасы, дыбыстық әшекейлеу және т. б.), бүтін әрі дербес туындылар жазылатын заумь тілінің (яғни, қосалқы мағынасы жоқ тіл) құбылыс ретінде пайда болу уақыты» деп атаған[2]. «Белгісіз сөздерден» тұратын туындыны жазудың бастамашысы Давид Бурлюк еді[3]. Ең алғаш рет «Дыр бул щыл» өлеңі Крученыхтың «Помада» кітабындағы «3 өлең» топтамасында жарық көрген[4]. Крученыхтың пікірінше, уақыт өте бұл өлең өз авторынан да танымал болып кеткен екен[5].
Крученых пен Велимир Хлебниковтың бірлескен «Слово как таковое» декларациясында «Дыр бул щыл» өлеңі «өзгеше дыбыс пен сөз тіркесінің» бірінші үлгісі ретінде жарияланды. Сол декларацияда «Дыр бул щыл» өлеңі «рухани диссонанстың» кесірінен пайда болған «құлаққа жағымсыз» шешілмеген диссонанстың үлгісі ретінде келтірілген[6].
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Кручёных А., Хлебников Вл. Слово как таковое — М, 1913. — Б. 9.
- ↑ Кручёных А. Фонетика театра: Книга 123 — М, 1923. — Б. 38.
- ↑ Харджиев Н. И. Судьба Крученых // Харджиев Н. И. Статьи об авангарде — М, 1997 Т. 1. — Б. 301.
- ↑ История русской литературы XX века. Первая половина. Книга 1: Общие вопросы — М: Флинта, 2014. — Б. 133. — ISBN 9785457594845.
- ↑ Автобиография дичайшего, Крученых Алексей // Наш выход: К истории русского футуризма — М, 1996. — Б. 17.
- ↑ Левинтон Г. А. Заметки о зауми. 1. Дыр, бул, щыл // Антропология культуры. Выпуск 3 — М, 2005. — ISBN 9785457369290.