Дөрбілжін оқиғасы

Дөрбілжін оқиғасы -

1. Шығыс Түркістанның Алтай аймағында 1943 жылы болған қанды оқиға. Гоминьдан өкіметі желіктіріп, жарақтандырған бүлікші топ 1947 жылы Алтай аймағын басып алып, онда бір ай шамасында ылаң салды. Шығыс Түркістан ұлттық армиясы солтүстік бөлімінің қолбасшысы, Алтай аймағының генерал-губернаторы Дәлелхан Сүгірбайұлы күш жинап, бүлікшілерді қуып таратады. Шығыс Түркістанға қырын қарайтын бірқатар ел басшылары Жеменей ауданының біраз ауылдарын қоса көшіріп әкетеді. Шығыс Түркістан армиясының жаңа жасақталған полкінің командирі, полковник М.Әлиев еріксіз көшірілген елді Ертістің Бурылтоғай ауданы тұсындағы Дөрбілжін өткелінде қуып жетіп, бүлікшілерге пулеметпен оқ жаудырады. Осы оқыс әрекет салдарынан Ертістің арғы бетіндегі ауылдарда 40-тан астам кінәсіз адам оққа ұшады. Оқиғаға саяси мән беріліп, кінәлі командир жазаланады.
2. 1946 жылы 15 қазанда Шығыс Түркістанда болған қанды оқиға. 1946 жылы ақпан айында Шыңжаң өлкелік өкіметі мен Шығыс Түркістан республикасы өкілдерінің 11 тармақты бітімі қабылданды. Осы бітімге және саяси бағдарламаға сәйкес жалпыхалықтық сайлау арқылы ауданның саяси мәслихат кеңесінің депутаттары мен әкімдерін тағайындау, Шыңжаңдағы он әкімшілік аймаққа сайлауға бақылау жасау үшін арнайы топтар жіберу ұйғарылды. Алтай аймағы сайлауға бақылау жасайтын 6-топ болып құрылып, оған басшылық ету ісі Үрімжі аймағы уәлиінің орынбасары Түркістан Ноғайбайұлына (1909 — 1946) жүктелді. Бұл топ 15 қазанда Үрімжіден шығып, Дөрбілжін қалашығына келеді. Осы жерде Шығыс Түркістан республикасы өкіметінің жергілікті органдары мен Кеңес Одағының Шәуешектегі консулының ұйымдастыруымен “кертартпа үгіт қағаздарын таратты” деген сылтаумен топ басшысы Түркістан, оның мүшелері Кәмелбек Уәшов пен Сұң Наншың қатыгездікпен өлтіріледі. Бұл Шыңжаң тарихында “Ту йүйзі оқиғасы” немесе “Дөрбілжін оқиғасы” деген атпен қалған.