Екі сипат

Екі сипат. Абай Отыз сегізінші сөзінде және «Алла деген сөз жеңіл...» өлеңінде хауасқа ерекше мән бере қарайды. Адам бойыңдағы ақыл, ғылым, білімнің (кәсіби) пайда болып, шығар көзі жанның жибили қуатыңда жатқанын меңзейді. Сыртқы болмысты хауас (сыртқы, ішкі сезім) арқылы көңілге сәулелену жолымен рухани қазынамызды қорландырамыз. Абай сыртқы бес сезім (хауаси хамса заһири) мен ішкі бес сезімді (ес, қиял, ой, сез, жауанмертлік) хауасқа балама ретінде алып қарайтыны Отыз сегізінші сөзінде анық байқалады. Себебі, Абай хауасты алланың бойыңдағы сипаттармен ұштастыра қарайды. Исламиятта алланың бойында сегіз сипат: 1. Хаят (өмір). 2. Ғылым. 3. Құдірет. 4. Керу. 5. Есіту. 6. Тілек (қалау). 7. Сез (кәлам). 8. Болдыру (тәкин) бар деп түсіндіреді. Осы алланың бойыңдағы 8 сипатқа Абай өз тарапынан нақылия, ғақылия дәлдерге сүйене отырып, оған тағы да екі сипат: рахым мен әділетті қосады. Яғни бұл сезім сипатпен қосылып он сипатқа (хауасқа) айналады. Енді Абай алланың басыңдағы сегіз сипаттың ішінен Ғылымды алып, оған өзі қосқан Рахым мен Әділетті біріктіріп, езінің гуманистік, адамгершілік асыл мұраттары туралы мораль философиясына жататын басты танымының негізін қалайды. Міне, осы таным негізінен келіп Абайдағы жауанмәртлік, толық адам, нұрлы ақыл туралы гуманистік ой-танымдары таратылады. Ал, екі сипаттың (рахым, әділет) Абай шығармаларыңда неліктен айрықша мәнге ие болатынын оның мораль философиясымен сабақтастығынан көреміз.