Ертұғырыл

	Ертұғырыл; أرطغرل; Ertuğrul
	; Ертұғырыл Ғази
	Қайы тайпасының таңбасы
Лауазымы
	Соғуттың Ұчбейі
	Соғуттың Ұчбейі
Өмірбаяны
Діні	ислам
Әкесі	Гүндүз Алп
Анасы	Хайме хатун
Жұбайы	Халиме хатун
Балалары	I Осман, Савджи бей, Гүндүз бей
	өңдеу

Ертұғырыл (أرطغرل, түр. Ertuğrul; 1281/82 қайтыс болған) — оғыз қайы тайпасының билеушісі, Осман әулетінің негізін қалаушы Осман I - нің әкесі. Ол 13 ғасырдың ортасында орталығы Соғут қаласында орналасқан кейіннен Осман бейлігі деп аталған аумақта билік етті.

Шығу тегі

Табылған тиында «Осман б. Ертұғырыл б. Гүндүз Алып» деген жазу болғандықтан оның әкесі Гүндүз Алып болған деп саналады.

Османлы тарихнамасында ертеден-ақ Ертұғырылдың әкесінің кім екендігі жөнінде ортақ пікір болмаған. Барлық дәлелдер Ертұғырылдың Османның әкесі екенін көрсетеді, бірақта Сүлеймен шахтың Османның атасы деп көрсететін дәстүрлі шежіре деректерге негізделмеген. Сүлеймен шахтың есімі, оның өмірі мен өлімі туралы мәліметтер алғаш рет «Шүкрулланың тарихы» еңбегінде пайда болған, кейіннен ^[1] (шамамен 1460), Оруча (түрік.) (шамамен 1467), Ашық Паша-оғлы ^[1] және әл-Байатли ^[1] (1480 жылдан кейін) еңбектерінде көрініс тапты. Бұл еңбектердің барлығы бір-бірінен кейбір мәліметтермен ерекшеленеді, бірақ олардың барлығына ортақ жері Сүлейман Шах Шығыстан Анадолыға ізбасарларын әкелгенін айтады және олардың барлығында оның Түркістанға қайту туралы шешім қабылдағаны, бірақ Евфрат өзенінен өтуге тырысып, ұлын қалдырып, суға батып кеткені туралы бірдей оқиға бар.

Сонымен қатар Османның атасы Сүлеймен шах емес, Гүндіз Алып дейтін шежіреде қатар пайда болды. Гүндүз Алып және Гөк Алыптың бейнелері 15 ғасырдың бірінші ширегінде Осман әкесі Ертұғырылдың әкесінің серіктері ретінде Ахмедидің (1334–1413) және Язизизаде Әлидің ^[2] еңбектерінде пайда болды. Сол тұлғалар Енверидің (16 ғ. өл.) өлеңдерінде қайта пайда болды, бірақ олар бұл жолы Ертұғырылдың жай серіктері емес: Гүндүз Алып пен Гөк Алып ағайынды болды; Гүндуз Алып Ертұғырылдың әкесі ретінде көрсетілді. «Османлы империясының тарихы», ол «нишанжы» (парсы тілінен аударғанда нишан – белгі, князьдің хаты – түрік сұлтанының құпия хатшысы, канцелярия бастығы, мөр сақтаушы) Мехмед II, Қараманлы Мехмед паша. ^[3], шамамен 1480 жылы аяқталды, қосымша өзгерістер енгізеді. Оның нұсқасында Гөк Алп Гүндуз Алптың әкесі, оның ұлы Ертұғырыл ^[4].

Османлы текті осы екі нұсқаның арасындағы шешуші таңдауды Нешри (ағыл.) ^[5] (1450-1520) жасады. Өзінің «Тарих» қолжазбасының жобасында ол екі нұсқаны да қосады, бірақ Сүлеймен шахтың Ертоғрылдың әкесі және Османның атасы екені «көпшілікке белгілі» деп қосты. Ол Гөк Алп пен Гүндуз Алптан тарайтын Ертоғрулдың басқа адам болуы керек деген қорытындыға келіп, бұл шежірені өз шығармасының кейінгі нұсқаларынан алып тастаған. Нешриден кейін Сүлеймен шах ресми түрде Османның атасы болып санала бастады.

Ертоғрыл қайтыс болғаннан кейін билік оның ұлы Осман әулетінің негізін қалаушы және Осман мемлекетінің бірінші монархы Осман I - ге өтті.

Ертұғырылдың шежіресі

«Селжұқнама (түрік.)» Языджизаде Али^[1]:

{{{Гөкалп}}}

{{{Ертұғырыл}}}

{{{Түндар}}}

{{{Осман}}}

«Дүстурнама» Энвери^[1]:

{{{Газан}}}

{{{Сүлейман}}}

{{{Шахмәлік}}}

{{{Гүндүзалып}}}

{{{Гөкалп}}}

{{{Ертұғырыл}}}

{{{Осман}}}

Behcetü't Tevârîh Шүкрулла (түрік.)^[1]:

{{{Огуз}}}

{{{Гөкалып}}}

{{{Қызыл Бұға}}}

{{{Кая Алып}}}

{{{Сулейманшах}}}

{{{Ертұғырыл}}}

{{{Осман}}}

Câm-ı Cem-Âyîn Хасана бин Махмуд эль-Баяти^[1]:

{{{Кая Алып}}}

{{{Сүлейманшах}}}

{{{Ертұғырыл}}}

{{{Савджы-бей}}}

{{{Осман}}}

{{{Гүндүз-бей}}}

Караманлы Мехмед-пашаға сүйенген^[1]:

{{{Оғыз-хан}}}

{{{Кайык Алып}}}

{{{Саркук Алып}}}

{{{Гөк Альп}}}

{{{Гүндүз Альп}}}

{{{Ертұғырыл}}}

{{{Осман}}}

«Ашикпашазаде тарихы (түрік.)» Ашикпашазаде Дервиш Ахмеда^[1]:

{{{Оғыз}}}

{{{Кайык Альп}}}

{{{Гөкальп}}}

{{{Басук}}}

{{{Кая Алп}}}

{{{Сүлейманшах}}}

{{{Ертұғырыл}}}

{{{Сару-Яты}}}

{{{Осман}}}

{{{Гүндүз Алып}}}

{{{Бай-Ходжа}}}

{{{Айдоғды}}}

«Османлылар тарихы (түрік.)» Нешри (түрік.)^[1]:

{{{Сүлейманшах}}}

{{{Сункур-Текин}}}

{{{Ертұғырыл}}}

{{{Гүндоғды}}}

{{{Тюндар}}}

{{{Сары-Яты}}}

{{{Осман}}}

{{{Гүндүз}}}

Өнердегі бейне

Кинода

«Ертұғырыл» (2014-2019) - Ертұғырыл - Энгин Алтан ойнаған осы түрік телехикаясының басты кейіпкері.
«Османның құрылуы» (2019) - Ертұғырыл рөлін Тамер Ийгит (ағыл.) ойнады.

Дереккөздер

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j İnalcık, Belleten, 2007
↑ İnalcık, Belleten, 2007, p. 486
↑ İnalcık, Belleten, 2007, p. 488
↑ Başar, 1995
↑ İnalcık, Belleten, 2007, p. 490

[İnalcık,_Belleten—2007——-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j İnalcık, Belleten, 2007

[İnalcık,_Belleten—2007——486-2] İnalcık, Belleten, 2007, p. 486

[İnalcık,_Belleten—2007——488-3] İnalcık, Belleten, 2007, p. 488

[Başar—1995——-4] Başar, 1995

[İnalcık,_Belleten—2007——490-5] İnalcık, Belleten, 2007, p. 490

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]