I Осман

I Осман (осман. عثمان اول‎ — Oŝmân-ı evvel; 1258 – 1 тамыз 1326) — Осман империясының 1-ші ұлыбейі және негізін қалаушысы, қолбасшы.

I Осман осман. عثمان اول‎ — Oŝmân-ı evvel
Лауазымы
Ту Османлы мемлекетінің 1-ші ұлыбейі
27 шілде 1299 — 1 тамыз 1326
(Лақап аты Қара I Осман)
Ізашары	Лауазым пайда болды
Ізбасары	Орхан бей
Қайы тайпасының көсемі
1281 — 27 шілде 1299
Ізашары	Ертұғрыл бей
Ізбасары	Лауазым ыдыратылды
Өмірбаяны
Мамандығы	Қолбасшы
Діні	Ислам
Дүниеге келуі	1258 Сөгүт, Салжұқ империясы
Қайтыс болуы	1 тамыз 1326 (68 жас) Бұрса, Осман бейлигі
Жерленді	Бұрсада
Династия	Османлы әулеті
Әкесі	Ертұғрыл бей
Анасы	Халиме қатын
Жұбайы	Малхун қатын Рабиға Бала қатын
Балалары	Ұлдары: Алаеддин паша Орхан Пазарлы бей Шопан бей Хамит бей Мәлік бей Саужы бей Қыздары: Фатима хатун Хан хатун
I Осман Ортаққорда

I Осман 1281 жылы қайтыс болған әкесі Ертұғрыл бейден Кіші Азиядағы түрік ордаларын мұраланады. Кейін 1299 жылы I Осман осы ордаларды біріктіріп, Османлы бейлігін құрды. Жаңа мемлекеттің әр азаматы өз билеушілерінің есімімен "османлылар" деп аталып кетті. Келешекте бұл ел өз заманының ең қуатты еліне айналды.

Алдымен I Османның немересі I Мұрат өзін сұлтан етіп жариялайды. Ал II Мехмет Константинопольді жаулап алып, осы елді империяға айналдырды. I Сәлім Мекке мен Мединені өз қол астына алып, өзін халиф етіп жариялайды. Ал оның баласы I Сүлеймен 46 жыл билеп, елді дамудың шарықтау шыңына дейін жеткізді. Осылайша I Осман әлем тарихындағы ең ұлы мемлекеттердің бірі Османлы мемлекетінің негізін қалаушысы болды, және адамзат тарихындағы ең ұлы әулеттерінің бірі Османлы әулетінің арғы атасы болды.

Өмірбаяны

I Осман 1258 жылы Сөгүт қаласында қайы тайпасының көсемі Ертұғрыл бейдің шаңырағында дүниеге келді. Сол кезде әкесі қайы тайпасын моңғол шапқыншылығынан сақтап жүрді. Батыстағы Шығыс Рим империясы әлсіреді, ал шығыстағы түрік бейліктері бөлшектеніп, Ертұғрыл бейге қауіп-қатер көрсете алмады.

I Осман тұсындағы Османлы мемлекеті

1281 жылы Ертұғрыл бей қайтыс болып, тақ I Османға бұйырды. Оның тұсында Хулагу ханнан сақтанған түркі тайпалары оның ордасына қосылып, әскерін күшейтті. Сақтанғандардың көбісі дін үшін күрес жүргізді, ал дін әскердің рухын биіктетті.

I Осман таққа 24 жасында отырды. Сол кезде ол халыққа өзінің көсемдік және батырлық қасиеттерін көрсете білді. Оның жас кезіндегі табыстары мен қаһармандығы, Малхун қатынға деген махаббат сезімі, оның көңілін табуы — сол кездегі Шығыс ақындарының сүйікті тақырыптары болатын.

Османлы тарихшылары I Османның есімін «қаңқаларды ұратын» деген мағынада қолдануды ұнатқан. Сонымен қатар Осман есімі «патша жұртшысы» деген мағынада қолданылатын, ал патша жұртшысы Шығыстың егемендік пен батырлық қуатының танымбелгісі болған.

1299 жылы Османлы бейлігі құрылғаннан кейін, Анадолыда османлыларға Қараманұлылардан басқа лайықты қарсылас табылмады. Османлылар мен Қараманұлылар арасында аса қатты бақталастық I Осман тұсында басталып, оның бірнеше ізбасарларының тұсында жалғасты. Османлы ұлыбейі Қараман әмірінен күштірек болатын, алайда I Османды Византияның бай жерлері Қараман жазықтарынан гөрі көбірек баурады. I Османның өмірінің соңы Византия қалаларын жаулауға арналды. Солтүстік-батыс бағыттағы османлылар экспансиясы I Осман көп жеңіс әкелді.

1301 жылы Никеяда болған Бафей шайқасында османлылар византиялықтарды жеңген соң, I Осман өз қарулы күштерін Византияға жақындатты. Ғазауат жауынгерлері, ислами ғұламалар және дәруіштер Османлы Бейлігіне көше бастады. Көшіп келгендер оның әскерінің негізгі күшіне айналды. Ғазауат жауынгерлерінің көшіп келуін келесі османлы билеушілері де мадақтады.

Османлылардың күшейіп жатқан күш-қуатынан үрейленген византиялықтар өз тұрғындарын ауылдардан қалаларға көшіріп, теңіз флотын дамыта бастады. Византиялықтар I Османның Еуропадағы кеңеюіне кедергі болуға тырысты, алайда соған қарамастан I Осман Эгей теңізіндегі Эфес қаласын басып алды. Кейін I Осман көшіп келгендердің көмегімен византиялықтардың Қара теңіз жағалауындағы жерлерді де жаулап алды. I Османның соңғы жорығы Бурса жорығы болды. Бурса жаулауы османлыларға өте маңызды болды. Себебі, I Османның баласы және ізбасары Орхан бұл қаланы Османлы бейлігінің елордасы етті.

Маңызды деректер

• 1281ж. Әкесі қайтыс болып орнына ру билігін қолына алды.
• 1284ж. Селчук руының Сұлтаны Алаеддин Кайкубат Осман Ғазиге Согут жерінің шекара билігін бергенін білдіретін жарлық шығарды. Орхан Ғазидің туылуы.
• 1285ж. Осман Ғазидің алғашқы жеңісі, Кулужа-Хисари қалаларының алынуы.
• 1286ж. Инегол және Каража-хисар христиандарының одақтасуы.
• 1288ж. Каражахисар жеңісі.
• 1289ж. Алаеддин Кайкубаттың Ескишехир және Инону аймақтарын Осман Ғазиге беруі.
• 1292ж. Осман Ғазидің Солтүстік Сакарияға жорығы.
• 1298ж. Билежик, Ярхисар және Инегол қалаларының алынуы, Тұтқынға алынған Нилуфер Ханшаның Орхан Ғазиге жұбайылыққа берілуі.
• 1299ж. Селчук патшалығының соңы, Осман Ғазидің тәуелсіз билігінің бастауы, Осман дәулетінің тарих сахнасына шығуы.
• 1300ж. Йондхисар және Енишехир қорғандарының алынуы. Енишехир мемлекет орталығы етіп қойылуы.
• 1301ж. Койунхисар жеңісі. Кирмасти, Михалич және Улуабадтың алынуы.
• 1302ж. Копрухисар жеңісі.
• 1303ж. Изникті қоршауға алуы. Мармаражык қорғанының жеңісі.
• 1306ж. Динбоз жеңісі. Кестел, Кете және Улуабад қалаларының алынуы.
• 1307ж. Изник қоршауы және Ялова жорығы.
• 1308ж. Имралы аралының алынуы, Мармара теңізіне шығуы.
• 1313 ж. Харманкая христиан билеушісі қөсе Михаилдің Осман Ғазиге бағынып, қол астына өтуі. Ақхисар, Гейве, Күплүше, Лефке, Хисаршық, Текфурпынары, Ениқала, Қарагөз және Янықчахисар қала-қорғандарының алынуы.
• 1314 ж. Бурса жорығының бастауы
• 1316 ж. Шахзада Сулейманның туылуы.
• 1317 ж. Қаратекин, Ебесуы, Қарашабес, Тузбазары, Қапушық және Керестеші қала-қорғандарының алынуы.
• 1320 ж. Ұлы Орхан Ғазиді орнына уәкілі етіп тағайындауы.
• 1321 ж. Муданияның алынуы. Гемлік жорығы. Тракия (еуропа) аймағына Осман дәулетінің алғашқы жорығы
• 1323 ж. Ақязы жеңісі.
• 1324 ж. Қарамурсел жеңісі.
• 1325 ж. Орханелинің алынуы. Болу, Қандыра, Ерменибазары және Девехисары қала-қорғандарының алынуы.
• 1326 ж. Осман Ғазидің қайтыс болуы. Орнына Орхан Ғазидің тағайындалуы.

Садрағзамы

№	Есімі	Қызмет атқарған мерзімі	Уақыты
1	Алаеддин паша	1320 — 1 тамыз 1326	6 жыл

Сілтемелер

• I Осман — Монархтар. VII-XV ғғ. Мұсылман Шығысы Мұрағатталған 16 тамыздың 2014 жылы.