IV Мехмет

IV Мехмет (осман. محمد رابع‎ — Mehmed-i râbi‘; 2 қаңтар 1642 — 6 қаңтар 1693) — Османлы мемлекетінің 19-шы сұлтаны, Ислам халифатының 84-ші халифі, аңшы, қолбасшы.

IV Мехмет осман. محمد رابع‎ — Mehmed-i râbi‘ Мүміндер әмірі Екі киелі қаланың қызметкері
Лауазымы
Ту Османлы мемлекетінің 19-шы сұлтаны Ислам халифатының 84-ші халифі
8 тамыз 1648 — 8 қараша 1687
(Лақап аты Аңшы IV Мехмет)
Регент	Көсем сұлтан (8 тамыз 1648 — 2 қыркүйек 1651), Тұрхан Қадиша сұлтан (2 қыркүйек 1651 — 1656)
Ізашары	Ибраһим
Ізбасары	II Сүлеймен
Өмірбаяны
Мамандығы	Аңшы, қолбасшы
Діні	Ислам
Дүниеге келуі	2 қаңтар 1642 (1642-01-02) Константинополь, Османлы мемлекеті
Қайтыс болуы	6 қаңтар 1693 (1693-01-06) (51 жас) Эдирне, Османлы мемлекеті
Жерленді	Жаңа Уәлиде сұлтан мешіті, Ыстамбұл
Династия	Османлы әулеті
Әкесі	Ибраһим
Анасы	Тұрхан Қадиша сұлтан
Жұбайы	Әметуллаһ Рабиға Гүлнүш сұлтан Сияуш сұлтан Әфифе сұлтан Рабиға сұлтан Гүлнар сұлтан Гүлнияз сұлтан Дүррие сұлтан
Балалары	Ұлдары: II Мұстафа III Ахмет Сәлім шаһзада Махмұт шаһзада Мұрат шаһзада Баязит шаһзада Қыздары: Қадиша сұлтан Үммі сұлтан Үммігүлсім сұлтан Сафие сұлтан Фатима сұлтан Есма сұлтан Хүмашаһ сұлтан
Қолтаңбасы
IV Мехмет Ортаққорда

Өмірбаяны

IV Мехмет османлы елордасы Константинопольде османлы сұлтаны Ибраһим шаңырағында дүниеге келді. 1648 жылы жаңа шеріктер Ибраһимді тақтан тайдырды. Тақ 6 жастағы кішкентай бала Мехметке өтті.

IV Мехмет тұсындағы Османлы мемлекеті

IV Мехметтің балалық және жасөспірімдік шағы билікке таласқан анасы Тұрхан сұлтан мен әжесі Көсем сұлтанның жанжалдарымен өтті. Бұл жанжал тек сарай қызметкерлеріне ғана емес, мемлекеттік қайраткерлерге де әсер етті. Уәзірлер арасында сыбайлас жемқорлық, "лауазымды сатып алу" кеңінен таралды. Биліктің ең басында болу үшін олар сұлтан қыздарымен саяси некелерге отырып жүрді. 1656 жылдың 6 шілдесінде осы тұрақсыздықты пайдаланған венециялықтар Шанаққала бұғазында Османлы флотын талқандады. Олар тіпті Константинопольге қауіп төндірді, алайда сол жылы садрағзам лауазымын Көпрүлі Мехмет паша иеленді. Бұл оқиға «Көпрүлілер заманының» (1656-1710) бастамасы болды. Ол 1656 жылдың 15 қыркүйегінде садрағзам болып тағайындалды. Алайда Көпрүлі Мехмет паша өзінің тағайындалуына дейін сұлтанға бірнеше шарт қойды:

• Садрағзамның шешімі қайта қарастырылмайды;
• Садрағзам өз еркінмен шенеуліктерді тағайындайды, марапаттайды және қызметтен босатады;
• Садрағзам сұлтанның кеңесісіз шағымдарға қатысты шешімді өзі қабылдайды;
• Сарайда ешкім де саясатқа араласпайды.

1660 жылы Көпрүлі Мехмет паша венециялықтарды шегіндіріп, олардан Митилен мен Лемносты тартып алды.

1661 жылы садрағзамдық Көпрүлі Мехмет пашаның баласы Фазыл Ахмет пашаға өтті. Оның тұсында ел әкесінің тұсындағыдай дамыды. Ол Аустрияға қарсы соғысты сәтсіз аяқтаса да, 1669 жылы Венециядан Крит тартып алды.

Птуй мұражайындағы суреті

1672 жылы IV Мехметтің өзі бастаған османлылар Польшаға қарсы жорық жасады. Сұлтан Каменец-Подольский бекінісін алып, 18 қазанда Михаил Корибут Вишневецкиймен Бучач бітім шарты жасасты. Бітім шарт бойынша Польша патшасы Подолье мен Брацлав воеводалықтарын беріп, 22 000 алтын төледі. Бірақ поляктар бұл бітім шартты бекітуден бас тартып, соғысты қайта жаңартты. Ақырында, жеңілген поляктар 1676 жылдың 27 қазанында жасалған Журавно бітім шарты бойынша османлыларға Подолье мен Киев Украинасын өткізді.

1676 жылы Фазыл Ахмет пашадан кейін садрағзам болып Мерзифонлы Қара Мұстафа паша тағайындалды. Бұл садрағзам тұсында Ресеймен 1681 жылы сәтсіз бітім шарт жасалды. 1683 жылы 200 мыңдық әскермен Мұстафа паша Венаны қоршады. Карл Лотарингский мен Ян Собеский қалаға көмекке келіп, османлылар толықтай талқандады. Қашқан османлыларға поляктар мен немістер тағы екі рет Мажарстанда соққы берді. Сол сәтсіздіктерге ыза болған сұлтан сол жылы Белградта жаңа шеріктерге садрағзамды өлім жазасына кесуді тапсырды.

Сәтті кезді пайдаланған Ян Собеский Молдова мен Валахияға басып кірдіп, ал венециялықтар мен мальталық серілер Мореяны жаулап, Далмацияға шабуылдап, османлыларды Иония аралдарынан қуды.

Карл Лотарингский Мажарстанның бас қаласы Офенді 1686 жылы жаулап алды. Ал 1687 жылдың 12 қазанында Мохач шайқасында Карл Лотарингский османлыларды талқандады. Сонымен қатар османлылар Петервардейн, Эрлау, Штульвейсенбург және Белградтан айырылды.

Ажалы

Птуй мұражайындағы суреті

Османлы әскерінің көптеген жеңілістерінің кесірінен Константинопольде Көпрүлі Мехмет пашаның баласы Мұстафа бастаған көтеріліс басталды. Нәтижесінде IV Мехмет тақтан тайдырылды. 5 жылдан кейін бұрынғы сұлтан 51 жасында зынданда қайтыс болды. Мәйіті анасы Тұрхан Қадиша сұлтан салған Жаңа Уәлиде сұлтан мешітінің жаңындағы мазарда жерленді.

Садрағзамдары

№	Есімі	Қызмет атқарған мерзімі	Уақыты
100	Сопы Мехмет паша	8 тамыз 1648 — 21 мамыр 1649	9 ай
101	Қара Мұрат паша	21 мамыр 1649 — 5 тамыз 1651	2 жыл
102	Мелек Ахмет паша	5 тамыз 1651 — 21 тамыз 1651	16 күн
103	Сияуш паша	21 тамыз 1651 — 27 қыркүйек 1651	1 ай
104	Гүржі Мехмет паша	27 қыркүйек 1651 — 20 маусым 1652	10 ай
105	Тархуншы Ахмет паша	20 маусым 1652 — 21 наурыз 1653	9 ай
106	Биік Қожа Дәруіш Мехмет паша	21 наурыз 1653 — 28 қазан 1654	1 жыл
107	Ібшір Мұстафа паша	28 қазан 1654 — 11 мамыр 1655	7 ай
108	Қара Мұрат паша	11 мамыр 1655 — 19 тамыз 1655	3 ай
109	Армян Сүлеймен паша	19 тамыз 1655 — 28 ақпан 1656	6 ай
110	Телі Құсайын паша	28 ақпан 1656 — 5 наурыз 1656	1 ай
111	Зұрназен Мұстафа паша	5 наурыз 1656 — 5 наурыз 1656	? сағат
112	Сияуш паша	5 наурыз 1656 — 25 сәуір 1656	1 ай
113	Бойнұяралы Мехмет паша	26 сәуір 1656 — 15 қыркүйек 1656	6 ай
114	Көпрүлі Мехмет паша	15 қыркүйек 1656 — 31 қазан 1661	5 жыл
115	Көпрүлі Фазыл Ахмет паша	31 қазан 1661 — 19 қазан 1676	15 жыл
116	Мерзифонлы Қара Мұстафа паша	19 қазан 1676 — 14 желтоқсан 1683	7 жыл
117	Байбұртты Қара Ибраһим паша	15 желтоқсан 1683 — 18 қараша 1685	2 жыл
118	Сары Сүлеймен паша	18 қараша 1685 — 23 қыркүйек 1687	2 жыл
119	Көпрүлі Дамат Абхаз Сияуш паша	23 қыркүйек 1687 — 8 қараша 1687	2 ай

Қызықты деректер

• 6 жаста таққа шыққан IV Мехмет — таққа шыққан кездегі ең жас османлы сұлтаны.
• IV Мехмет I Сүлейменнен кейін ең көп билеген османлы сұлтаны. I Сүлеймен 46 жыл (1520-1566) билесе, IV Мехмет 39 жыл (1648-1687) биледі.
• Атақты "Запорождықтардың түрік сұлтанына жазған хаты" атты оқиғадағы "түрік сұлтаны" — IV Мехмет.