Ескі және жаңа тұрмыс
«Ескі және жаңа тұрмыс» — Әбілхан Қастеевтің 1930—1940-шы жылдары салған суреттерінің топтамасы.
Әбілхан Қастеев өз халқының өткен қасіретімен, өзгерген өмірімен біте қайнап өсті. Ескі мен жаңаны жіті аңғарып, ажыратып, оған зерделі көзбен қарады. Ол Мәскеуде кескіндеме өнерін меңгеріп, өзіне ежелден мәлім қазақ ауылының көріністерін қағазға және кенепке түсіре бастады.[1][2]
1934 жылы шағын, әрі тік форматта орындалған «Пішен шабу» туындысы бір ғана жасыл түстің қолданылуы арқылы ерекшеленеді. Бұл туындыға қарай отырып, суретшінің түстер мен композицияны, тереңдікті ұтымды түрде пайдалана отырып, туындысындағы әрбір элементтерге аса ұқыптылықпен қарағандығын көре аламыз.
1935 жылы салынған «Мақта жинау» суреті де ашық түсті бояулармен, сәуленің айқын түсуімен және биік көкжиектілігімен ерекшеленеді. Ең бірінші планда мақта жинайтын комбайнмен жұмыс жасап жатқан үш әйелдің бейнесін байқаймыз. Қастеев адам еңбегін табиғат аясында, жер анамен бір арнада кескіндеген. Артқы фондағы шаңдатып жүк тасыған автомашиналар, палаткалардан құрылған қоныс, реттілікпен жиналған жүк байқалады.[2]
Елге келген ұлы өзгерістерді бейнелейтін суреттері арасынан «Радио тыңдау» , «Колхоз тойы» (1937), «Колхоздың сүт фермасы» (1936), «Сүт машинасы» туындыларын да атауға болады.
Өксігі мол өткен заманның халыққа тигізген кесірін «Тасаттық кезіндегі молда» (1939), «Бай мен кедей құдық басында» (1940) секілді сюжетті суреттерінде сарказм мен мысқыл мол. Ескі заманның сұрқия сиқын кейбір адамдардың бойындағы қылықтарынан көреміз. Бір ғана «Сатылған қалыңдық» (1938) атты суретінде сол кездегі әйелдер теңсіздігі, қалың малға сатылып қор болған жас ару қыздың ауыр халі, көңіл-күйі бейнеленген. Қалыңдық өз әкесіндей шалға зорлықпен көніп, жек көрінішті сезіммен қиыс қарап, ат үстінде әзер келе жатыр. Зорлық иесі бай ат үстінде көңілі жай отыр. Тау арасы солғын бояумен күңгірттеніп, сол замандағы «қыз жолының жіңішкелігін» тау ішіндегі тастақ жол бедері аша түскен.[1]
Ал 1937 жылы салынаған «Қызды еріксіз әкету» суретінде қарақшы топтың әлсіз жандарға зәбір көрсету сәті бейнеленген. Қараңғы түн уақытында шалғай орманда тыныш ұйқыда жатқан халықты оятып, бірінің мал-мүлкін, бірінің өрімдей жас қызын күшпен, еріксіз әкету көрінісі берілген. Суреттегі драмалық көріністі сол жақ беткейден түсіп тұрған ай сәулесімен анық бейнелей отырып, халықтың мұң-зарын, ана көкірегінің қарс айырылуын табиғат құбылыстары арқылы дәл жеткізен. Артқы фондағы шыршалардың қасқая тік тізіліп тұрғандығы, аспанның тұманданып, қара түнек басқандығы осы картинадағы үрей мен қорқынышты одан әрі әсірелей түседі. Ең бірінші планда қызды еріксіз әкетіп бара жатқан ат үстіндегі үш ер адамның кекете күлуіне табиғат ана да қарсылық танытып тұрғандай. Түстік палитрадағы қою қара түстердің пайдалануы драмалық көрініс пен бейнелердің динамикалық қалыптары туындыдағы басты идеяны, яғни қорқыныш пен үрейді, күшті мен әлсіз топты анық көрсетіп тұр.[2]
Қастеев осы жылдарда әрбір суретке жан бітіріп, жанрлық портреттерді шуақты, ашық арайлы бояулармен әрлендіріп, бір-бірімен үйлестіріп, сыр тартып сөйлеткендей... «Қымыз ашытқан әйел», «Қымызшылар», «Шопан», «Бие сауу», «Мақта жинау», «Бүркітші», «Батыр» атты суреттеріндегі әсемділік әртүрлі қырымен, өз үнімен, өз сырымен жырға айналып, төгіліп тұр.[1]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ a b c Ә. Бөриев Суретшінің сый алтыны — Абылхан Кастеев кітабынан. — Алматы: «Әдебиет әлемі», 2014.
- ↑ a b c Әбілхан Қастеевтің бейнелеу өнеріндегі ерекшелігі Мұрағатталған 17 қарашаның 2021 жылы. — «Өнер порталы», 14.07.2017.