Ескі Қыпшақ тілі

Ескі қыпшақ тілі—Орта Азия мен оған шектес аймақтарды мекендеген бірқатар түркі тайпалары сөйлеген тілдердің бірі.

Ескерткіштері

Ескі Қыпшақ тілінің үлгілері 13—14 ғасырларда Алтын Орда халықтарымен, мәдениет - өркениетімен жақынырақ танысу мақсатында Еуропалық христиандық миссионерлерімен жазылған қыпшақ ескерткіштерінде ("Кодекс куманикус", "Мәмлүк қыпшақтары жазба ескерткіштері", "Армян колониясы жазба ескерткіштері" тағы басқа) сақталған. Құрамы, графикалық жіне тілдік ерекшеліктеріне байланысты кітап дәстүрлі түрде 2-ге бөлінеді: италян(латын-парсы-қуманша сөздік) және немісше(қуманша-немісше сөздік). "Кодекс"-тің бірінші парағында 1303 жыл, 11 шілде деген дата көрсетілген.

Ерекшелігі

• Ескі қыпшақ тілінде 8 дауысты дыбыс бар. Дауысты дыбыстар өзара алмаскан: а, е/о, ө— сев/сөв/сөу (сүй), и/і — ил/іл), о/у — йоқ/йуқ (жоқ), у/о — хатун/хатон (ханша).
• Буын үндестігі қатаң сақталған: елікпелер (олар елікпеді), көнулукче (әділет жолымен).
• Ерін үндестігі екінші буында анық, үшінші, төртінші буындарда әлсіздеу: йолугурмен (жолығармын), умутурмен (ұмытармын).
• Дауыссыз дыбыстар құрамындағы ф, дыбыстары кірме сөздерде ғана қолданылады.

Құрамы

Ескі қыпшақ тіліндегі грамматикалық категориялардың өзіндік ерекшелігі бар, дегенмен, жалпы құрамы казіргі қазақ тіліне жақын. Кірме сөздерінің қорын араб, парсы және Батыс Еуропа тілдерінен енген сөздер құраған. Жазба мәтіндер материалдарына қарағанда көне түркі тілінде кездесетін з-д-й алмасуы ескі қыпшақ тілінде толық аяқталған деуге болады. Осыған орай ескі қыпшақ тілі й дыбысымен айтылатын тілдер тобына жатады.