Есік ашар
Есік ашар, Есік көру, Үйге кірер – әулетке жаңа мүше ретінде қосылып отырған күйеуге қатысты атқарылатын қазақтың дәстүрлі неке-отбасылық қатынасындағы жосын. Яғни күйеудің қайын жұртына алғаш баруына орай атқарылатын ғұрып.
Ғұрып барысы
Қалыңмалдың едәуір бөлігі берілген соң қыз жақтың күйеу балаға есік көруге, яғни келіп-кетіп тұруына рұқсат беріледі. Байырғы ортада қалыптасқан салт бойынша есік көруге шақырылғанша күйеудің күн жарықта келуі әдепсіздікке саналған. Сондықтан күйеу қас қарая, «күйеу келетін уақытта» келеді. Есік ашар жосыны атқарылған соң ғана күйеу жігітке қыз ауылына келіп тұруына рұқсат етіледі. Алайда, бұл күйеудің ата-енесінің үйіне кіруі дегенді білдірмейді. Кейбір өңірдің салты бойынша қалыңдық пен күйеу жігіт ерлі-зайыпты атанғаннан кейін (неке қиылған соң) күйеу қайынатасының үйіне барып жүздесіп, кәде-сый жасайды. Есік ашар кәдесіне бір жақсы ат немесе түйе тарту еткен.
Күйеу жігіт босағадан оң аяғымен кіріп, үш рет иіліп тағзым етіп сәлем береді. Сәлемдесіп болған соң күйеуге қалыңдықтың анасы сүт ұсынады. Сүтті ішіп болған соң енесіне арналған сыйын тарту етеді. Енесі күйеу жігітке алдын ала қыздырылып май құйылған ожауды ұсынады. Күйеу жігіт ожаудағы майды отқа құяды.
Ұзатылған қыздың тұңғыш баласын босанып немесе күйеуге шыққанына бір жыл толғаннан кейін төркіндеп келу салтын да жергілікті жерлерде "есік ашу" деп атайды. Арал, Қазалы өңірінде сақталған бұл салт құдалардың келісіміне қарай шешіледі. Есік ашар – жат жұрттық болған қыздың күйеуге шыққаннан кейін төркін жағына алғаш келіп, кәдесін жасап, туыстарымен араласудың бастапқы жолы. Тұрмыс жағдайы жақсы адамдар үш тоғызымен, сойыс малымен және т.б. жосын-жоралғыларымен қайтарады.[1]
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Ибрагимов И.И. Этнографические очерки киргизскаго народа. РТ. Сборник, изданный по поводу политехнической выставки. Вып.II. Статьи по этнографии, технике, сельскому хозяйству и естественной исто-рии. М., 1872. С.120-152;
- Кустанаев Х. Этнографические очерки киргиз Перовского и Казалинского уездов. Ташкент, 1894;
- Диваев А.А. О свадебном ритуале киргизов Сырь-Даринской области. ТС. 1916. Т.568. С.51-65;
- Жүнісұлы А. Пәниден бақиға дейін. Алматы: Ана тілі, 1992;
- Зиманов С. З.Қазақ халқының әдет-ғұрыптары және дәстүрлері туралы деректер (академик С.З. Зимановтың қолжазба қорынан алынды). Қазақтың Ата заңдары. Құжаттар, деректер және зерттеулер. Он томдық. IX том. Алматы: Жеті жарғы, 2008. 169-194-бб.;
- Оспанұлы Е. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Алматы, 2009;
- ҚР МОМ – материалдарынан;
- ОМЭЭ – материалдарынан.