Еңсеру

Бүгінгі кезде қазақ тілінде бұл сөздің мағынасы апырып-жапыру, ойсырату, бар күшін салу, тындыру. «Табақтағы еттің жартысын еңсеріп барып, Қарасай тағы да үн қатты» (С. Жүнісов, Жапанда.).

Сөз төркіні түркі тобындағы тілдерден. Мысалы, қырғыз тілінде: эншер — азайту, кеміту. Әлі де мұны біз «еңсеру» сөзінің алғашқы мағынасы дей алмаймыз. Бірақ белгілі бір іс-әрекеттің нәтижесінен туған, ауыспалы мағына деуге тұрады. Бұл ойға себеп —тағы бір түркі тілінің дерегі. Якуттарда «иңсэ» сөзі «ашқарақ», «қомағай» мағыналарын мезгесе, осыдан туындаған «иңсэр» етістігі «қомағайлану», «ашқарақтану» сияқты ұғымдар береді. Қомағайлық, ашқарақтықпен қаруланғам адам не нәрсені болса да, ойсырата азайтып, кемітетінін есімізге алсақ, қырғыз тіліндегі «эншер» етістігін.ің мағынасы сондай іс-әрекет салдары екендігін теріске шығару қиын. Ашқарақ, қомағай адамға біткен тағы бір қасиет жан-жағына жалақтап қарау болса, мүндай мағынаны берерлік сөзді ертедегі түркі жазба ескерткіштерінен табуға болады: іңес іңес кіші — жан-жағына жалақтап қарайтын адам . Осыларды жинақтап қорыта келгенде «еңсеру» сөзінің алғашқы тұлғасы «еңсе», ал тұңғыш мағынасы «қомағайлық, ашқарақтық» деп топшылауға болатын тәрізді.

Дегенмен, бұл сөздің қазіргі кезде жиі қолданылатын басқа мағынасын кедестіруге болады. Мәселен, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде "еңсерілмейтін күш" термины қолданылады. Бұл терминнің мағынасы құқық субъектісінің еркінен тыс, дәрмені жетпейтін құбылыстар мен төтенше уақиғалар дерегі деген мағынаны білдіреді.

Сонымен қатар, "еңсеру" сөзі "жеңіске жету" және "қиындықтан жеңіп шығу" деген мағынада қолданылады. "Біз ондай қиындықтардан талай мәрте өткенбіз, келешекте де жұмған жұдырықтай бірлесіп еңсереті­німізге кәміл сенемін" (Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Астанадағы Тәуел­сіздік сарайында ел Тәуелсіздігінің 17-ші жылдығына байла­ныс­ты өткізілген салтанатты жиында сөйлеген сөзінен)..

Бұдан басқа, "еңсеру" сөзі "еңсе" сөзімен тығыз байланысты екенін ұмытпауымыз қажет. Түбірі болып табылатын "еңсе" сөзі сөз тіркестерінде ар, намыс, абырой, мықты рух және адамгершілік деген сияқты жоғары тұлғалық қасиеттерді өзіне қамти алады. Мысалы, "еңсесі биік", "еңсеңді көтер". Олай болса, "еңсеру" сөзінің келесідей мағынасын тұжырымдауға болады: сырт көзбен қарағанда немесе көптің пікірі бойынша шешімі табылмайтын мәселенің шешімін асқан тапқырлық пен ой ұшқырлығы арқылы, төзімділік пен рухани мықтылық арқасында табу.