Қырғыз тілі
Қырғыз тілі (кыргыз тили, قىرعىز تئلى) — Қырғыз Республикасының мемлекеттік тілі, түркі тілдерінің қыпшақ тобына жатады. Қырғыз тілінде 5,1 млн. адам сөйлейді. Олардың басым көпшілігі Қырғыз Республикасында тұрады. КСРО-да 1928 жылға дейін және Қытайда бүгінге дейін араб жазуын қолданады. Қазіргі жазуы кириллицаға негізделген.
Қырғыз тілі | |
---|---|
Өз атауы: | кыргыз тили, قىرعىز تئلى |
Елдер: | Қырғызстан, Өзбекстан, Қытай |
Аймақтар: | сол тілде сөйлейтін ел ішіндегі аймақ |
Ресми күйі: | Қырғызстан |
Реттейтін мекеме: | мекеме аты |
Сөйлеушілер саны: | 5,1 млн |
Рейтинг: | тілдің сөйлеушілер саны бойынша орны |
Классификация | |
Санаты: | Еуразия тілдері |
Алтай тілдері | |
Жазуы: | кириллица, араб жазуы |
Тіл коды | |
МЕСТ 7.75–97: | кир/кыр 305 |
ISO 639-1: | ky |
ISO 639-2: | kir |
ISO 639-3: | kir |
Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика |
Қырғыз тілі көпшілігі Қырғызстан, қалғаны Өзбекстанда, Тәжікстанда т. б. аймақтарда түратын қырғыз халқының ұлттық әдеби, мемлекеттік тілі. ҚХР-да 160 мың, Ауғанстанда 20 мың қырғыз бар. Қырғыздардың бүкіл әлемдік жиынтық саны — 2 900 мыңдай. Қырғыз тілі езінің даму барысында 3 дәуірді көне қырғыз (VІІІ-ІХ ғ.), орта қырғыз (Х-ХV ғ.) және жаңа қырғыз (ХV ғасырдан кейін) дәуірлерін басынан еткізді. Ол 3 диалектіге солтүстік, оңтүстікшығыс, оңтүстік-батыс диалектілеріне бөлінеді. Әдеби тілі солтүстік диалектісі негізінде қалыптасқан. Қазақ тілінен басты айырмашылықтары с - ның ш, ш - ның ч болғанында. Үш - үч, бас - баш, тас - таш.
Әліпбиі Өңдеу
Қырғызстан қырғыздары кириллицаға негізделген қырғыз әліпбиін қолданады. Қырғыздың кириллицасында орыс тілінің барлық әріпі мен қосымша ң, ө мен ү әріптері бар. Шыңжаң ауданындағы Қытай қырғыздары араб жазуын қолданады.
1928–1940 жылдары КСРО-дағы көптеген тілдері, соның ішінде қырғыз тілі үшін латын әліпбиі қолданылды.
Кириллица | Парсы-Арабша | Латын (бейресми, түрік тіліне негізделген) | ХФӘ | Қазақша аудармасы |
Бардык адамдар өз беделинде жана укуктарында эркин жана тең укуктуу болуп жаралат. Алардын аң-сезими менен абийири бар жана бири-бирине бир туугандык мамиле кылууга тийиш. | باردیق ادامدار ۅز بەدەلينده جانا وُقوُقتاریندا ەرکین جانا تهڭ ۇقۇقتۇۇ بولۇپ جارالات. الاردین اڭ-سەزیمی مەنەن ابئییری بار جانا بئرى-بئرینه بئر توُوُعاندیق مامئلە قیلوُوُغا تئییش. | Bardıq adamdar öz bedelinde jana uquqtarında erkin jana teŋ uquqtuu bolup jaralat. Alardın aŋ-sezimi menen abiyiri bar jana biri-birine bir tuuğandıq mamile qıluuğa tiyiş. | bɑrdɯq ɑdɑmdɑr øz bedelinde d͡ʒɑnɑ uquqtɑrɯndɑ erkin d͡ʒɑnɑ teŋ uquqtuː boɫup d͡ʒɑrɑɫɑt ‖ ɑɫɑrdɯn ɑɴsezimi menen ɑbijiri bɑr d͡ʒɑnɑ biribirine bir tuːʁɑndɯq mɑmile qɯɫuːʁɑ tijiʃ | Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен құқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. |
Сілтемелер Өңдеу
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |