Қырғыз тілі
Қырғыз тілі (кыргыз тили, قىرعىز تئلى) — Қырғыз Республикасының мемлекеттік тілі, түркі тілдерінің қыпшақ тобына жатады. Қырғыз тілінде 5,1 млн. адам сөйлейді. Олардың басым көпшілігі Қырғыз Республикасында тұрады. КСРО-да 1928 жылға дейін және Қытайда бүгінге дейін араб жазуын қолданады. Қазіргі жазуы кириллицаға негізделген.
| Қырғыз тілі | |
| Өз атауы: |
кыргыз тили, قىرعىز تئلى |
|---|---|
| Елдер: | |
| Аймақтар: |
сол тілде сөйлейтін ел ішіндегі аймақ |
| Ресми күйі: | |
| Реттейтін мекеме: |
мекеме аты |
| Сөйлеушілер саны: |
4 млн |
| Рейтинг: |
тілдің сөйлеушілер саны бойынша орны |
| Классификация | |
| Санаты: |
Еуразия тілдері |
| Жазуы: | |
| Тіл коды | |
| МЕСТ 7.75–97: |
кир/кыр 305 |
| ISO 639-1: |
ky |
| ISO 639-2: |
kir |
| ISO 639-3: |
kir |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Қырғыз тілі көпшілігі Қырғызстан, қалғаны Өзбекстанда, Тәжікстанда т. б. аймақтарда түратын қырғыз халқының ұлттық әдеби, мемлекеттік тілі. ҚХР-да 160 мың, Ауғанстанда 20 мың қырғыз бар. Қырғыздардың бүкіл әлемдік жиынтық саны — 2 900 мыңдай. Қырғыз тілі езінің даму барысында 3 дәуірді көне қырғыз (VІІІ-ІХ ғ.), орта қырғыз (Х-ХV ғ.) және жаңа қырғыз (ХV ғасырдан кейін) дәуірлерін басынан еткізді. Ол 3 диалектіге солтүстік, оңтүстікшығыс, оңтүстік-батыс диалектілеріне бөлінеді. Әдеби тілі солтүстік диалектісі негізінде қалыптасқан. Қазақ тілінен басты айырмашылықтары с - ның ш, ш - ның ч болғанында. Үш - үч, бас - баш, тас - таш.
ӘліпбиіӨңдеу
Қырғызстан қырғыздары кириллицаға негізделген қырғыз әліпбиін қолданады. Қырғыздың кириллицасында орыс тілінің барлық әріпі мен қосымша ң, ө мен ү әріптері бар. Шыңжаң ауданындағы Қытай қырғыздары араб жазуын қолданады.
1928–1940 жылдары КСРО-дағы көптеген тілдері, соның ішінде қырғыз тілі үшін латын әліпбиі қолданылды.
| Кириллица | Парсы-Арабша | Латын (бейресми, түрік тіліне негізделген) | ХФӘ | Қазақша аудармасы |
| Бардык адамдар өз беделинде жана укуктарында эркин жана тең укуктуу болуп жаралат. Алардын аң-сезими менен абийири бар жана бири-бирине бир туугандык мамиле кылууга тийиш. | باردیق ادامدار ۅز بەدەلينده جانا وُقوُقتاریندا ەرکین جانا تهڭ ۇقۇقتۇۇ بولۇپ جارالات. الاردین اڭ-سەزیمی مەنەن ابئییری بار جانا بئرى-بئرینه بئر توُوُعاندیق مامئلە قیلوُوُغا تئییش. | Bardıq adamdar öz bedelinde jana uquqtarında erkin jana teŋ uquqtuu bolup jaralat. Alardın aŋ-sezimi menen abiyiri bar jana biri-birine bir tuuğandıq mamile qıluuğa tiyiş. | bɑrdɯq ɑdɑmdɑr øz bedelinde d͡ʒɑnɑ uquqtɑrɯndɑ erkin d͡ʒɑnɑ teŋ uquqtuː boɫup d͡ʒɑrɑɫɑt ‖ ɑɫɑrdɯn ɑɴsezimi menen ɑbijiri bɑr d͡ʒɑnɑ biribirine bir tuːʁɑndɯq mɑmile qɯɫuːʁɑ tijiʃ | Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен құқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. |
СілтемелерӨңдеу
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |