Жайсаң алабындағы ежелгі түркі ескерткіштері

Жайсаң алабындағы ежелгі түркі ескерткіштері – Жамбыл облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері тізіміне енген көне түріктер дәуіріндегі археологиялық ескерткіштер кешені.

Жайсаң алабындағы ежелгі түркі ескерткіштері.

Орналасқан жері

Шу ауданы, Дінмұхамед Қонаев атындағы ауылдан солтүстік-шығыс және солтүстік-батысқа қарай 16-40 км жердегі Жайсаң алқабындағы Кіндіктас жотасының солтүстік батыс бөктерінде дала аймағында орналасқан.

Кезеңі

VІІ-ХІ ғасырлар.

Тарихи деректер, сипаты

Жайсаң ғибадатханасы түркілердің діни мемориалдарының жиынтығы болып табылады. Ғибадатханада тас плиталардан немесе үлкен тастардан құрастырылған жалғыз, қосарлы, үштік және төртбұрышты қоршаулар анықталған. Қоршаулар солтүстік не оңтүстікке бағдарланған. Жалпы, жиырмадан аса қоршаулар мен бес қорған қазылған. Діни құрылыстары бар жерлеу орындары бабаларының рухтарына мойынсұну және құрбандық шалу үшін қолданылды. Кейбір ескерткіштерде тас мүсіндер мен таңбалы стелалар орналасқан. Басым түрде еркектерді бейнелейтін қоршаулардың шығыс жағынан орнатылған 39 мүсін бар. Тас мүсіндері беттерімен шығысқа бұрылған.
Мүсіндердің нақты портреттік сипаттамалары: қастары мен мұрттарының құлаштап орналасқан кең сызықтары, үлкен миндаль тәрізді көздері, анық көрінетін танаулары анықталған. Аймақта аңға шығуды, түйені және жеке жануарларды (елік, түйе, ешкілерді) бағып жүретін шабандоздарды, адамдарды суреттейтін жартасқа салынған суреттер табылған. Ең ықтималы, жартасқа салынған суреттердің шоғырланған орындары да күнтізбелік циклмен және қоғамдық маңызы бар іс-шаралармен байланысты әдет-ғұрыптар мен жораларды өткізу орны болған. Жартастағы суреттерімен түпкі түркі және қазақ таңбалары да көрші болып келеді. Таңбалар петроглифтермен бірге стелаларға және жартастарға ойып салынған.
Ғибадатхананы зерттеуге А. М. Досымбаева үлкен үлес қосты, ол Жайсаңды VIII ғасырдың ортасында шығыс түркі таймаларымен белгілі жоралық іс-әрекеттерді жасау үшін құрылған және тағайындалған арнайы салттық аймақ болып табылады деп анықтады.
Ескерткіштері бар қорық аумағының жалпы ауданы 77 мың гектардан астам жерді алады.
Нысан аймақтың туристтік бағдарламасындағы танымал орын болып табылады.

Жайсаң I қорымы 1992 жылында зерттелді. Шығыстан батысқа қарай созылып жатқан ескерткіш 8 кешеннен тұрады қорғандардың әрқайсысы аумағы 3,5x3,3 м болатын тас қоршаулармен қоршалған. Қорғандардың солтүстік жағына қызыл түсті граниттен қашалып жасалған ер адам мүсіні қойылған. Мұндай мүсіндердің биіктігі 1,75 м. Археологиялық қазба жұмыстары кезінде мүсіннің астынан жебенің ұшы мен темір пластиналар табылды. Қорғандардың басым көпшілігінің тоналғандығы айқын аңғарылады. Жайсаң 6 кешенінің ортасына биіктігі 2,4 м болатын тас бағана орнатылған. Зерттеу жұмысы барысында бұл жерде құрбандық шалатын орын болғандығы айқындалды.