Жайық-Каспий қоңыр көмір алабы

Жайық-Каспий қоңыр көмір алабы - Атырау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарында орналасқан. Жалпы аумағы 150 мың км². Көмірлі түзілімдер туралы алғашқы деректер 19 ғасырдың аяғында белгілі болған. 1941-1945 жылдары алаптың жекелеген кен көздері игеріліп, жергілікті отын базасы болды. Негізгі іздеу-барлау жұмыстары 1941-1952 жылдары жүргізілген.

Геологиялық құрылымы

Алаптың көмірлілігі сазтас, құмайттас және құмтастан тұратын триас (Құрашасай шоғыры) және орта юра (Елек шоғыры) түзілімдерімен байланысты. Кендердегі көмір қабаттарының саны 3-10, кейде 23-24-ке (Жайсаң, Жолдыбай) жетеді. Өнімді қабаттардың саны 1-3-тен аспайды, қалыңдығы 0,1-4,3 м, ең қалың жері 9,5 м (Доссор кен орны). Алаптың оңтүстік бөлігіндегі кендер юра тұз күмбездерінде орналасқан. Көмір қабаттары күмбездің орталық бөлігінде қалың және бір-біріне жақын орналасқан, ал қанаттарында күрт жұқарып, сыналанып кетеді.

Алап сипаты

Жайық-Каспий қоңыр көмір алабындағы көмірдің сапасы орташа, күлділігі жоғары (солтүстігіндегі кендердің күлділігі 21-46%, оңтүстігінде – 8-36%), ылғалдығы 12-20%, жылу бөлгіштігі 5-7 мың ккал/кг. Көмірі – күкіртті. Б2 маркалы көмірі өз бетінше жануға бейім, жеңіл брикеттеледі, брикеттері суға төзімді. Жайық-Каспий қоңыр көмір алабында 100-ден аса көмір кендері мен кен түзілімдері бар, оның ішінде жете барланғандары: Құрашасай, Жайсаң, Оңтүстік Мортық, Алға, Ақтөбе, Шұбарқұдық, Жақсымай, Кендісай, Мамыт, т.б. Алап көмірінің жалпы қоры 1474 млн. т, оның ішінде барланғаны 142 млн. т.

Көмір құрамы

Көмір күлінің құрамында титан, ванадий, т.б. элементтер бар. Көмір сапасының төмендігі мен кен-геологиялық жағдайының күрделілігіне қарамастан алапта ашық тәсілмен игеруге жарамды кендер жеткілікті. Олардан жылына 5 млн. т-ға дейін көмір өндіріп, батыс аймақты жергілікті отынмен қамтамасыз етуге болады.