Жалғанаяқтылар

Жалғанаяқтылар
	; Boa constrictor
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Хордалылар;
Табы:	Бауырымен жорғалаушылар;
Сабы:	Қабыршақтылар;
Кіші сабы:	Жыландар;
Ықшам сабы:	Alethinophidia;
Тұқымдасы:	Boidae; Джон Эдуард Грей, 1825
Синонимдері
	Boidae - Gray, 1825;

Басқа мағыналар үшін Айдаhар (мағына) деген бетті қараңыз.

Жалғанаяқтылар (лат. Boidae) — жыландар тұқымдасы. Кейде бұларды Айдаһарлар деп атайды. Ең ірі жыландар.

Биологиялық сипаттамасы

Құмды шөлдерді, далалы жерлерді мекендейді. Түнде тіршілік етеді. Күндіз кемірушілердің ініне, не-месеқұмға еніп жасырынып жатады. Ұсақ рептилилермен, саршұнақтармен, қосаяқтармен қоректенеді.

Ұзындығы 10 м дейін, (ең ірі анаконда 11 м 43 см болған). Жамбас, сан сүйектері мен артқы аяқтарының тырнақ жұрнақтары сақталған. Тістері жоғарғы жақ тіс, қанат тәрізді, таңдай, кей-біреулерінде жақ аралық сүйектеріне орналасқан. Барар жерде және ағаштарды мекендейді. Сүтқоректілермен қоректенеді. Оларды орап, қысып тұншықтырып өлтіреді. Адамға сирек шабуыл жасайды. Тірі табатын жыландар, 3 тен 64 дейін тұқым береді. КСРО Қызыл кітабында 7 түр 4 түрше бар, ТМД-ның Қызыл кітабына 1 түр енгізілген.^[2] Әсіресе ашық жерлерде тіршілік ететіндері, түнде активті әрекет етеді. Қалың орманда тіршілік ететіндері күндіз де қорегін аулай береді. Жануарларды өте баяу, сақтықпен жасырынып келіп, жақын жерден атылып барып ұстайды. Ұстаған жануарының денесіне бірнеше оралып, қысып, тұншықтырып өлтіреді.

Таралуы

Дүние жүзінің барлық континенттерінің тропикалық және субтропикалық табиғи аймақтарында, айдаһарлардың 2 тұқымдас тармақтарының 8 туысы, 43 түрі таралған. ТМД-да Орта Азияның Қазақстанның және Кавказдың және таулы аймақтарында айдахар жыландардың 4 түрі кездеседі.^[3]

Қазақстанда айдаһардың 2 түрі бар.

Құм айдаһаршасы (лат. Eryx mіllіarіs) - Қазақстанның оңтүстік-батыс өңіріндегі құрғақ далалы, шөлейтті жерлерде таралған. Бұларды жергілікті халық құм жылан деп атайды.
Шығыс айдаһаршасы (лат. Eryx tatarіcus) - Арал маңынан Зайсан қазаншұңқырына дейінгі аралықтағы құрғақ далалы, шөлейтті, шөлді өңірде кездеседі. Олардың ұзындығы 80 – 90 см, түсі қоңыр, бауыры қара қоңыр не қара дақты болады. Жылына бір рет 10-20 ұрпақ береді. Кейбірі жұмыртқа салып, кейбірі тірі туып көбейеді. Айдаһар – улы жылан емес. Ол ұсақ кемірушілермен, жәндіктермен қоректенеді. Айдаһар кейде «аждаһа» деп аталып, халықтың қиял-ғажайып ертегілері мен аңыздарында аузынан жалын атқан көп басты, қанатты, үлкен «жыртқыш жылан» түрінде суреттеледі. ^[4]

Дереккөздер

↑ McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T. 1999. Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, vol. 1. Herpetologists' League. 511 pp. ISBN 1-893777-00-6 (series). ISBN 1-893777-01-4 (volume).
↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
↑ «Омыртқалылар зоологиясы» С. П. Наумов- Алматы «Мектеп» баспасы
↑ Қазақ энциклопедиясы, 1-том

Бұл — зоология бойынша мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.

[McD99-1] McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T. 1999. Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, vol. 1. Herpetologists' League. 511 pp. ISBN 1-893777-00-6 (series). ISBN 1-893777-01-4 (volume).

[2] Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3

[3] «Омыртқалылар зоологиясы» С. П. Наумов- Алматы «Мектеп» баспасы

[4] Қазақ энциклопедиясы, 1-том

[1]

[2]

[3]

[4]