Жан-Батист Андре Дюма

Жан-Батист Андре Дюма (фр. Jean-Baptiste Andre Dumas; 14.07.1800, Алес — 02.04.1884, Канн) — француз химигі және мемлекет қайраткері. 1832 жылдан бастап Париж ғылым академиясының мүшесі болған. Женевада фармацевт болған және Женева университетінде оқыған. 1823-1840 жылдары Парижде Политехникалық мектепте жұмыс істеген (Л.Ж. Тенардың ассистенті ретінде, 1835 жылдан бастап профессор болған). Сол мезгілде Сорбоннаның оқытушысы (1832-1868 жж., 1841 жылдан бастап профессор), оның негізін салушылардың бірі болған. Өнер және кәсіптің орталық мектебінде (1829-1852 жж.) және Парижде Жоғары медициналық мектебінде (1839 жылдан) жұмыс істеген. 1849-1851 жылдары ауыл-шаруашылық және коммерция министрі. 1868 жылдан бастап Париж ғылым академиясының міндетті хатшысы болған. Еңбектерінің көпшілігі органикалық химияға жатады. 1826 жылы заттың буларының тығыздығын анықтау тәсілін ұсынды, оның көмегімен бірқатар элементтердің атомдық массаларын, 1827 жылы ацетон мен күрделі эфирлердің құрамын анықтаған. П. Буллемен бірге эфир, вино спирті және этилен құрамдарында бірдей этерин аттты радикал болатынын тұжырымдайды. 1830 жылы осының негізінде этериндік теорияны радикалдар теориясының бірі ретіде ұсынды. Органикалық қосылыстардағы азотты сандық анықтаудың көлемдік тәсілін ұсынған (Дюма тәсілі). О. Лоранмен бірге 1832 жылы таскөмір шайырында антраценді ашты. Камфара мен ментолдың құрамын анықтаған (1832 ж.). Хлордың органиклық қосылыстарға әсерін зерттеген (1833-1834ж.), хлороформ және хлоральдың құрамын анықтаған. Осы зерттеулердің негізінде органикалық қосылыстарда сутегін хлормен ығыструдың эмпирикалық ережелерін құрастырды (1834 ж.), (металипсия реакциясы). Э.М. Пелигомен бірге 1835 жылы ағаш спиртінің зерттеулерін оның құрамы мен қасиеттерінің шарап спиртінің құрамы мен қасиеттерін салыстыра жүргізді және спирттер кластары туралы алғашқы түсініктерді негіздеді. Пелигомен бірге үшхлорсірке қышқылын 1839 жылы алды. Майлар күрделі эфирлерге жататыны анықтады. Лоранның көзқарастарын дамыта келіп сутекті хлормен металептикалық ығыстыру бойынша жүргізілген зерттеулерінің негізінде Й.Я. Берцелиутың дуализмінен бас тартуға шақырып алғашқы типтер теориясын ұсынды. Индигоның эмпирикалық формуласын 1841 жылы анықтады.

Ең алғаш рет 1847 жылы нитрилді алып олардың синтезінің жалпы әдісін ұсынды. "Химия курсының мамандарға бейімденуі" (1828 ж.), "Химиялық философия бойынша лекциялар" (1836 ж.) атты жалпылаушы еңбектерінің авторы. "Химия және физика жылнамасының" редакторларының бірі (1840 жылдан бастап).
Француз химия қоғамының президенті (1856 ж.). Бірқатар ғылыми академиялар мен ғылыми қоғамдарына мүше. Петербург ғылым академиясының шетелдік мүше-корреспонденті.

Дереккөздер

1. С.К.Мырзалиева "Химия" (Балаларға арналған энциклопедиялық анықтамалық Алматы 2012ж.)