Жан Пиаженің мораль дамуы туралы теориясы

Адам баласында мораль қалай пайда болады деген сұрақ философтар мен психологтарды ғасырлар бойы мазалады. Кейбір адамдар моральсіз болып өссе, кейбір балалар кішкентай жастан бұзық және моральге қарсы әрекеттер жасайтын кездер болады.

Психолог Пиаже Жан балалардың заң ұғымын зерттеу арқылы осындай сұрақтарға жауап беруге тырысады. Ол балаларға “Заңдар қайдан пайда болады?”, “Барлығы заңға бағыну керек пе?”, “Заңды өзгертуге бола ма?” деген сұрақтар қояды. Баларға екі хикая айтып, қайсы бала жаман деп сұрайды. Бірінші хикаяда бала ата-анасы жоқта тарелкелермен ойнағысы келіп бірін сындырып алса, екінші хикаяда бала ата-анасына дастархан жинауға көмектескісі келіп, алты ыдысты жууға апара жатып сындырып алады.

Пиаженің мораль дамуының кезеңдері:

1. Мораль реализмі (5-9 жас аралығы)

Заңдар сырттан келеді (Құдай, әке-шеше, мұғалімдер) және абсолют, оларды өзгерте алмайсың. Балалар әрекеттерді ниет тұрғысында емес салдары тұрғысында бағалайды. Заңдарға бағыну жақсы, ал қарсы келу жаман.

2. Автономды мораль( салыстырмалы) 7 жастан бастап дамиды.

Балалар заңдар абсолют болмағанын түсінеді және әрекеттердің ниеті де маңызды екенін қабылдайды. Ненің дұрыс немесе қате болғаны қоғамдық конструкция және бұл ұғымдарды өзгертуге болады. Заңдарды уақыт талабына сай бірлесіп өзгертуге болады және салыстырмалы түрде көбірек жақсылық әкелсе жаман әрекеттер жақсы болатын кездер болады. Бұнымен қоса, жазаны да бүкіл жағдайға қарай бейімдеуге болады деп, балалар автономды мораль иесі болып дамиды.

Ата-анаға психологтан кеңес: балаларға бір нарсені жақсы немесе жаман деп қоймай, неге олай болғанын түсіндірсе ғана бала өскен кезде бүл ұғымдарға сай әрекет жасайтын болады. Ал түсіндірмей авторитарлы тәрбие берсеңіз, бала тұлға болып қалыптасып, сізден алыстағанда бойына сіңбеген құндылықтарды түсінбегендіктен, сіз жаман санайтын әрекеттерді емін-еркін жасай беруі ықтимал.

Дереккөздер

Gergely, G. and Csibra, G. (2003): Teleological reasoning in infancy: The naive theory of rational action. Trends in Cognitive Sciences, 7 287-292.