Құдай

Құдай — құдіретті күшті Жоғарғы Болмыс. Монотеизмде — әлемнің жаратушысы, түсініксіз, танымсыз, ұқсасы жоқ Абсолют. Әртүрлі киелі кітаптарда әртүрлі есімдері бар: Авестада — Ахурамазда; Тәуратта — Яхве; Інжілде — Иеһова; Құранда — Аллаһ. Бірақ сол киелі кітаптардың бәрі бір Құдай жайлы айтатыны көпшілікке түсініксіз, сондықтан діндердің бір-бірінен алшақтануы соған байланысты. Бұл түсініксіздік сол діндердің киелі кітаптарының әртүрлілігінен туындайды. Діндердің бәрі бір Құдай жайлы айтатынына көз жеткізген кейбір синкретиктер діндерді біріктіру әрекетін жасаған еді. Мысалы, I Акбар діниллаһиді, Баһаулла баһаиді, Баб Бабиді, Толстой Толстойлықты құрды.

Діндердің көпшілігінде Құдай жеке тұлға (христиандықтың көптеген тармақтарында Құдай үш тұлғада - қасиетті Үшбірлік), алайда кейбір діни ілімдерде (имперсонализм) Құдай жеке тұлға емес. Құдайдың (немесе құдайлардың) ерекше қасиеттері әртүрлі діндерде бірдей емес.

Құдай немесе құдайлар туралы түсінік діндердегі орталық ұғым болып табылады, ал белгілі бір діни көзқарастармен бөлісетін адамдар діндарлар немесе осы дінді ұстанушылар деп аталады.

Көптеген құдайлардың идеялары мен сенімдері политеизм деп аталады. Бұл жағдайда Құдай-көптеген өлімнен тыс тіршілік иелерінің кез келгені. Политеистік діндер-пұтқа табынушылық - әсіресе ежелгі уақытта кең таралған. Мысалы, ежелгі Греция мен Ежелгі Рим діндері, ежелгі славян дінінің кейбір кеш формалары, индуизм.

Біртұтас әмбебап және құдіретті Құдай туралы түсінік монотеизм деп аталады. Атап айтқанда, монотеистік діндер: христиандық, ислам және иудаизм. Құдай туралы түсінік мұндай діндер, әдетте, осындай діндердің адептері Құдайдан шыққан деп санайтын қасиетті мәтіндер негізінде қалыптасады. Монотеистер зороастризмде де бар және алғашқы монотеистік ілімдердің бірі, мүмкін, ежелгі Египеттегі Ахенатен діні болды. Монотеистік тенденциялар жалпы политеистік діндерде де кездеседі. Әр түрлі дәлелдерге сүйене отырып, тарихшылар арасында кейде "белгісіз монотеизм" немесе Прамонотеизм термині қолданылады. Ежелгі грек философы Анаксимандр "Апейронды" (белгісіз) сипаттады, одан барлық нәрсе пайда болды.

Монотеистік діндерде Құдай-орталық тұлға, құдіретті жоғары тұлға, сонымен қатар ғаламды және ондағы барлық тіршілікті жасаушы-жасаушы. Абсолютті ұғымды көрсете отырып, ол мәңгілік, өлмейтін, барлық жерде бар, бәрін білетін, өзгермейтін және т.б. ол абсолютті жақсылық пен махаббат. Құдай ерекше және мәңгілік.

Құдай (құдайлар) ұғымын іс жүзінде қолданбайтын діндер бар. Мысалдар: конфуцийшілдік, буддизм және жайнизм.

Құдайдың бар екенін қандай да бір түрде мойындайтын, бірақ оның күшін жоққа шығаратын діни жүйелер бар (богоборцы, кейбір сатанистер) немесе монотеистік Тұжырымдаманың өзі (мысалы, қазіргі неопагандар).

Құдайдың немесе құдайлардың бар екеніне сенуден бас тарту атеизм деп аталады, ал бұл көзқарасты бөлісетін адамдар атеист деп аталады. Құдайдың бар екенін жоққа шығару күшті атеизм деп аталады. Құдайдың бар екенін жоққа шығаратын, бірақ оның қажеттілігін растайтын дүниетанымдық жүйелер бар-Құдайды іздеу, Құдайды құру.