Жауырағаш
Жауырағаш, кескек, мойынағаш, мойынса, ажырғы – арқасы жауыр болған аттың мойнына байланатын ағаш құрал. Бұл құрал жылқының мойнын артына қарай иліктірмей, жараны бүлінуден сақтайды.
Пайдаланылуы
Жауыр болған аттың шоқтығы мен жотасындағы жараға қонған шыбын-шіркейді қумақ болып, тістелеп, қасып жазылып келе жатқан жараны бүлдіріп, әрі ушықтырып жіберуден сақтау үшін байлайды. Әсіресе, асқынған шилі, жалаң, лоққы жауыр түрлерін емдеу кезінде қолданылады. Әрі мұндай амал жылқылардың бір-бірінің мойынын, желкесін қасып беретін әдетімен, жазылған жалақ жауырдың жарасын қайта бүлдіруінен де сақтайды.
Атаулары мен сипаты
Құралдың әр өлкеде қалыптасқан түрліше атауы бар: шығыстағы қазақтар оны "кескек" десе, оңтүстікте оны көбіне "мойынағаш", батыс-солтүстік өңірде "мойынса", кей жерлерде "ажырғы" деп те атау кездеседі. Құралдың Эрмитажда сақталған нұсқасы шырыш-крест пiшiндi болып келген. Бұл бұйым музейлік артефакт ретінде мойынса деген атпен тіркелген.
Жауырағаштың ертеде кең таралған түрі аттың мойнына қамыт тәрiздi киiлетiн, ұштары қайыс баумен біріктірілген екі жарты доға ағаштан тұрады. Доғаның дәл орта шеніне ұзындығы 3-4 қарыстай көлденең сырық бекітіледі. Ол аттың мойнын оңды, солды бұруға мұрсат бермей кедергі жасайды.
Жауырағаштың екінші бір түрі аша ағаштан иіп жасалады. Мұндай жауырағашты әрқайсысын 3-4 жерден тесіп мойынның екі жағына бұрылуға кедергі келтіретіндей етіп мойынынан асыра байлап қояды.[1]
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- Добросмыслов А.И. Скотоводство в Тургайской области. Оренбург: Тургайский обл. стат. комитет, 1895;
- Потапов Л.П. Особенности материальной культуры казахов, обусловные кочевым образом жизни // СМАЭ. Т.XII. М.-Л.: Наука, 1949. С.43-70;
- Арғынбаев Х. Мал ауруларын емдеудегi қазақтың халықтық тәжiрибесi туралы этнографиялық очерк // ТИИАЭ. Т.16. Вопросы этнографии и антропологии Казахстана. Алма-Ата, 1962. 3-35-бб.;
- Базылхан Б. Моңғолша-қазақша сөздiк. Өлгий, 1984;
- Тоқтабаев А. Жылқы ауруларын емдеудiң халықтық тәсiлдері // Маргулановские чтения. Алматы, 1989. 279-283-бб.; Бөкейхан Ә. Таңдамалы (избранное). Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1995;
- Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнерi. Алматы: Қазақстан, 1995;