Жезқазған ауданыңдағы біздің заманымызға дейінгі ескерткіштер (мақала)

Жезқазған ауданыңдағы біздің заманымызға дейінгі ескерткіштер – Қаныш Сәтбаевтың ғылым мақаласы. Алғаш рет «Народное хозяйство Казахстана» журналының 1941 жылғы 1-санында жарияланып, ғалымның «Ғылым мен мәдениет туралы таңдамалы мақалалары» («Наука», А., 1989) кітабына енген. Мақалада ғалым Жезқазған ауданының кең-байтақ аумағында көптеген көне ескерткіштердің бар екенін айта келіп, геологиялық тұрғыдағы олардың ерекшеліктерін жан-жақты сипаттайды. Мысалы, Бұланты өзенінің оң жағалауындағы тік жартастардың бетінде әр алуан аңдар мен аңшылық өмірдің суреттері бейнеленген. Олар- дың ішінде біздің заманымыздан мыңдаған жылдар бурын тіршілік еткен буғы, аю, тағы басқалары аңдардың бейнелерін кездестіруге болады. Мұндай суреттер Көксай және Тамды өзендерінің қосылған тусында, Ұлытаудан батысқа қарай 35 км жердегі Жетіқыз өзенінің төменгі жағалауында да ұшырасады. Едіге тауының солтүстік-батысынан 8-10 км жерде орналасқан әйел адамның мүсіндік бейнесі де назар аудартады. Жезқазған ауданында мұндай тас ескерткіштермен қатар адамзат дамуының мыс-қола дәуіріндегі мысты кендерді өндіру мен қорытуға байланысты ескерткіштер де аз емес.

Оларды зерттеу нәтижелері Жезқазған өңірінде ерте дәуірде кемінде 1 млн. тонна бай мыс кені өндірілгенін көрсетеді. Кен өндіруде балға, балта тәрізді әр алуан тас құралдар пайдаланылған. Отын ретінде баялыш, тал, тағы басқалары ағаш түрлері қолданылған. Инженер-металлург В.Б.Шевченконың пікірінше, ежелгі металлургтер бұл жерлерде мыс кентастарын қорытудың өзіндік тәсілдерін білген. Осы фактілердің барлығы Жезқазған ауданы біздің заманымызға дейінгі уақытта мыс кентастарын жоғары деңгейде қорытқан өзіндік индустриялды мәдениет кезеңін бастан кешірген деп айтуға негіз береді. Осыларды айта келіп Сәтбаев, бұл мақаласы арқылы Жезқазғанның көне ескерткіштеріне толық сипаттама беруді мақсат етпейтінін, тек археологтар мен өлкетанушыларға, зерттеушілерге бұл ауданның өзіндік ерекшеліктерін көрсету үшін жазылғандығын ескертеді.