Жезқазғaн темір жолын тез салу керек (мақала)

Жезқазғaн темір жолын тез салу керек – Қаныш Сәтбаевтың 1935 жылы 5-маусымда «Социалды Қазақстан» газетінде жарияланған мақаласы. Жезқазғанға темір жол салу мәселесі бұдан жеті жыл бұрын (1928) көтерілген болатын. 1931 жылы Жол комиссариаты Жезқазғанға темір жол салу жұмыстарының экономика-техника жағынан алғаш рет зерттеуге кіріскенді. Жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижесінде Жезқазғанға салынатын темір жол Қарағанды-Балқаш арасын жалғайтын темір жолының Нілді бекетінен (Успен руднигінен) тарту керек деген шешімге келді. Мұндай шешімнің тиімділігі - төте жол және оның ұзындығы 414 км-ден аспайтын болды. Сәтбаев жолда «...өр, ылди аз, бұрылыс та аз, барлығы 10 процент қана. Салынатын көпірлер де аз», оған қоса темір жол өтетін жері «20 метрден артығырақ болатын 5 көпір салынады» - деп темір жол салудың тиімділігіне көңіл аударады.

Жер қазу жұмыстары да аса көп болмайды. Мысалы, 1 км темір жол салу үшін 7130 м3 топырақ қазылатын болса, мұның өзі Жезқазған-Жосалы, Жезқазған-Атбасар, Жезқазған-Ақмола, Жезқазған-Қарағанды және тағы басқалардың бәрінен де осы Успен руднигі - Жезқазған нұсқасы әлдеқайда арзанға тусетіндігі, темір жолды салудағы техникалық жағдайлар да ерекше қолайлы екендігі айтылады. Ғалым өз ойын сабақтай келіп, осы жолды екі жылдың ішінде салып бітіруге болатынына әрі мұның өзі Жезқазғанның дүниежүзілік маңызы бар мыс байлықтарын халық игілігіне айналдыру ісіне темір жолдың қыруар қызмет жасайтынына кәміл сенім білдіреді.

Сәтбаев бұрынғы Кеңестер Одағындағы негізгі мыс кендерін айта келіп, оның қатарында Қазақстандағы Жезқазған (3,228 мың тонна мыс, оның рудасындағы мыстың мөлшері орта есеппен -1,67%) мен Қоңырат (2,140 мың тонна мыс, рудасындағы мысы-1,08%) кен байлығының олардан әлдеқайда мол екендігін нақтылай түседі. Сайып келгенде Успен руднигі - Жезқазған темір жолы магистралы болашақта «тұйық» жол емес, транзиттік жүк таситын үлкен жолдың негізгі бір саласына айналатын болады. Сондықтан да «Өспен (Успен) руднигі - Жезқазған темір жолы Кеңестер Одағының түкпіріндегі меңіреу болып жатқан, бірақ өндіріс күштері өте бай болып отырған Орталық Қазақстанды қақ жарып өтетін жол. Бұл жол осындай байтақ ауданымыздың экономика және мәдениет тіршілігін айта қалғандай көркейтуге жол болады» - деп өз ойын тұжырымдайды Сәтбаев. Мақала кейін Сәтбаевтың 1999 жылы Алматы қаласындағы «Ғылым» баспасынан жарық көрген «Қазақстан - менің Отаным» (13-17-бет) және осы баспадан шыққан 8 томдық еңбектері жинағының 7-томына (2000, 3912-бет) енді.