Жекешат тас мүсіні

Жекешат тас мүсіні — орта ғасырлардан сақталған ескерткіш. Ұлытау өңіріндегі Қараторғай өзенінің бір саласы Бозай өзенінің Жекешат сайында орналасқан. 1946 — 50 жылдары Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы (жетекшісі Ә.Марғұлан) зерттеген. Мерзімі жағынан 14 ғасырға жатады. Мүсіннің басты ерекшелігі — оның бұрынғы түркі дәуіріндегі салт-жоралғыдан басқаша, жаңа тарихи кезеңнің дәстүрімен қойылуында. Мүсін кішігірім тас обаның түркі кезеңіндегідей шығыс жағында емес, солтүстік-батысына орнатылған. Беті де солтүстік-батысқа қарайды. Қызғылт қоңырқай түсті құмайт тастан жонылған. Биіктігі 110 см, ені 26 — 30 см, қалыңдығы 20 см. Мүсінші басына сәукеле киген, жаңа түскен жас келіншектің сұлу бейнесін кескіндеген. Сәукеленің осы мүсін таста келтірілген жеңіл түрін халық арасында желек деп атайды. Төбесі биік, басы шошақталған, арты әйелдің арқасына төгіліп тұратын мұндай желек үлгілері қазақ этнографиясының көптеген деректерінде жақсы сақталған.Жекешат тас мүсіні сипаты бойынша Орталық Қазақстан өңіріндегі тастан мүсін жасау дәстүрінің ең ақырғы кезеңіне жатады. 6 ғасырдан бастап тамыры арғы дәуірлерге баратын түркілердің тас мүсін өнері, кейінгі қыпшақ заманына қарай ислам діні тарапынан тыйым салынып, соңынан жойылып кеткен. 16 ғасырдан қазақ арасында тас мүсін орнына моланың солтүстік-батыс жағына қойылатын, бетіне арабша жазу түсірілген құлпытастар кеңінен тарады. Сондықтан Жекешат тас мүсіні ежелгі көне дәстүрдің жойылар алдындағы соңғы бой көрсетуінің бір үлгісі болып табылады.