Жерлеу рәсімі

Жерлеу рәсімі - қайтыс болған адамды жер қойнына беруге арналған ережелер жиынтығы. Қазақ халқының қаза болған адамды жерлеу турасында ғасырлар бойы қалыптасып, тұрмыста бекем орын алған қағида-ережелері шариат заңдарымен тығыз байланысты. Қазіргі кездегі жерлеу рәсімінде ұлттық дәстүр ерекшеліктері сақталғанымен, негізінен, шариат заңдылықтары басшылыққа алынады. Жерлеу рәсімідерін жасауға мүмкіндік болмайтын түрлі апат жағдайларынан (соғыс, жаппай ауру-эпидемия), өліктің жекелеген түрлерінен (өлі немесе тірі туған нәресте, т.б.) және өзге дінді қабылдаған жағдайлардан басқа кезеңдерде жерлеу рәсімі қазақ халқында бірыңғай, жалпыға бірдей орындалады. Шариат бойынша, жан тәсілім еткелі жатқан адамның аяғы құбылаға қаратып жатқызылады да, калималар дауыстап оқылып, шамасы келсе оның өзіне қайталатылады. Калималардан соң “Иасин” сүресі кеудеден жан шыққанша оқылады. Осы қағида-ережелер сақталғанда ғана өлген адамның “иманы үйірілген” болып саналады. Адам жан тәсілім еткен соң аяқтарын созып, иегін таңады, көзі мен аузы, беті жабылуы тиіс. Өлікті сумен, су жоқ кезде құммен жуады. Мәйіт жерлеу алдында үш рет тазаланып жуылып, маңдайы, иығы, алақаны, қол-аяқтары майланып, иіс су себіліп, басы құбылаға қарата жатқызылады. Содан соң мәйітті кебіндеп, беті киіз не кілеммен жабылған соң, қазаға жиналған мұсылмандар жаназа намазын оқиды. Мәйітті жуудың, кебіндеудің және жаназа оқудың өз шарттары мен ережелері бар. Мәйітті алып жүргенде ең кемі төрт адам көтеру – сүннет. Шариат бойынша, өлікті уақыт оздырмай жер қойнына беру қажет. Қабірдің басы батысқа қарата қазылады. Моланы тіктеп 1,5 не 2 м төртбұрышты етіп тереңдей қазады. Мұны “сыртқы үй” дейді. Құбылаға қарағанда сол жағынан “ішкі үй” — лақат (ақым) қазылады. Лақаттың тереңдігі, ішіне жатқан адам кең жататын, отырғанда басы тірелмейтіндей болғаны жақсы. Қабірдің мұнан өзге түрлері де кездеседі, оның ішінде ақымдап, жармалап қазу лақаттап қазумен ұқсас. Тек сағаналап қазуда көр бөлме сияқты етіп қазылады да, қабырғалары берік ағашпен өріледі. Мұның қай-қайсысында болса да, мәйітті оң жамбасымен, басын құбылаға беріп, бетін құбылаға аздап бұрып қояды. Өлік иістенген, дене мүшелері бөлшектенген жағдайда табытқа салып көміледі, басқа уақытта табытпен жерленбейді. Мәйітті қабірге түсірерде, сыртқы үйден лақатқа кіргізетін адам бас киімсіз болып, шыққанда өліктің аяқ жағынан шығуы тиіс. Лақатқа түсірген соң кебіннің басын, ортасын және аяқ жағын байлаған кебін орамалы шешіліп, сыртта тұрған адамдарға жіберіледі, олар қабірдің жас топырағынан орамалға уыстап топырақ тастаған соң (“өлгенге топырақ салу”), оны қабір ішінде тұрған адамға қайта береді. Ол топырақты мәйіттің бас жағына төгеді. Мәйіттің бас жағы биіктеу болуы керек. Лақаттың аузын қам кірпіш, қамыс, т.б нәрсемен жабады. Сыртқы үйін топырақпен толтырады. Қабірге белгі ретінде күмбез тұрғызу міндетті емес. Одан гөрі марқұмға бағыштап жиі құран оқып тұрған жөн. Фәни өмірге келтіру де, кетіру де Алланың ісі, сондықтан кісі өлгенде қатты жылап-сықтау, шаш жайып, бет жыртып, Алланың ісіне қарсылық еткендей болу дұрыстыққа жатпайды. Исламият бойынша, ашуға сабыр қылғандарға 100 есе, қайғыға сабыр қылғандарға 300 есе, қазаға сабыр еткендерге есепсіз сауап жазылады.

Әскери жерлеу рәсімі

Қазақтың дәстүрлі жерлеу салты

Арыздасу (ант мезгілі)

Ауру адам әл үстінде жатқан кезде ағайын-туғандары онымен қоштасып, соңғы арыз-тілегін, арман-өсиетін тыңдайды.

Атаукере ішккізу

Әл үстінде жатқан адамға соңғы рет "атаукере" ("кере") деп аталатын арнайы тамақ дайындалып беріледі.

Имансу

Өлгелі жатқан адам еститіндей етіп, оның қасындағы адам иман кәлималарын айтып отырады. Аузына "имансуды" ұрттатады, не тамызады.

Өлген адамның денесін сақтау және күзету

Адам жан тәсілім еткен соң, көзін, аузын жауып, тілі шықпас үшін иегін таңып, аяқ-қолын созып, үйдің оң жағына бетін құбылаға қаратып, шалқасынан жатқызып, киімдерін шешіп, үстін ақ шүберекпен жабады.

Сүйекке түсу

Сүйекке түсушілер дәрет алады және өлік денесін үш аударып тазалап жуады. Құрғақ шүберекпен сүртіп кебінге орайды.

Жаназа шығару

Ақыреттелген денені үйден шығармас бұрын "ысқат" оқып, оның күнәсін тірі адамға аударады. Бұдан соң кілемге орап, бас жағын алға ұстап, сыртқа алып шығып, жаназасын оқиды.

Жерлеу

Қайтыс болған адам негізінен ата-баба, ру бейітіне жерленеді.

Үші. Жетісі. Қырқы. Жүзі. Жылы. Ас

Ат жалын тартып мінген жігіттен бастап 63 жасқа жетпеген кісіні қайтыс болған кезде тек жылы ғана өткізіледі, одан асса асы өткізіледі.

Естірту

Ет жақын бауыры өлген кісіге төтесінен бастамай, тұспалмен айтып, қаралы хабарды жеткізеді.

Көңіл айту

Әрбір бас көтерер адамның қаралы үйге келіп, қаза иелеріне көңіл айтуы парыз саналады.

Жоқтау

Жоқтауды тек әйелдер айтады. Әрбір бас көтерер адамның қаралы үйге келіп, қаза иелеріне көңіл айтуы парыз саналады.

Дереккөздер==