Жолдастық қарыз

Жолдастық қарыз — қазақтың ұлттық қағидаларында қалыптасқан ұғым, жол-жоралғыларында адамгершілік қарыздың жөні мүлде бөлек және ардақты ғұрып.

Қарыз жолының да бірнеше түрлері бар (аталатындары, ата-ана парызы, ел-жұрт алдындағы азаматтық парыз және жолдастық парыз-қарыз). Қазақ халықының Жолдас деп ауыр әрі ұзақ жолда бірге болып, қиын жағдайларда жан аяспай, бір-біріне жәрдем жасап "жарты құртты жарып жеп, бүтін құртты бөліп жеген сапарлас, дәмдес" болған адамдарды айтқан. Ұлттық ұғымымызда осындай кісілердің қай жерде де болмасын бір-біріне деген жолдастық қарызы болады.

Халық аузындағы жолдастық қарызды өтеудің мысалдары

Қостанай облысының Амангелді ауданынан Жанпейіс Аяпұлы мен Шіменбай Әлшөреұлы 1937 жылы "халық жауы" болып ұсталып, Сібірге бірге айдалады. Бірнеше жылдай бірге болғаннан кейін Шіменбайды Сахалинге аударады. 10 жыл жүріп "жазасын" өтеп шыққан Жанпейіс еліне қайтпай "тар жерде бірге болдым, жолдастық қарызым бар" деп айлап жүріп, ауыр азаппен қаһарлы қыстың суығында Сахалиндегі Шіменбайды іздеп табады. Дәл сол күні жылына 2-ақ рет қатынайтын пороход түтіні бұрқыратып кете барады, Жанпейіс сонда тағы 6 ай күтеді. Бірнеше жылдан кейін Шіменбай да еліне аман оралады да, өзінің туған қарындасы Ақшолпанды Жанпейіске қосады.