Жоса бояулары

Қолөнерде пайдаланылытан бояулардың үш түрі бар:

1. Осы заманғы химиялық әдістермен өндірілетін түрлі-түсті ұнтақ түріндегі және сұйық күйдегі бояулар.
2. Даяр күйінде кездесетін табиғи бояулар. Бұлар топырақтан, жосадан (охра), әр түрлі минералдар мен өсімідк жапырақтары, қабықтары, тамырлары мен жемістерінен алынады.
3. Шеберлер өздері қолдан жасап алатын бояулар, оларға әр түрлі қоспалар қосылып, пайдаланылады.

Халық шеберлері саз аспаптарын әрлеу үшін жоса және т.б. табиғи бояуларды пайдаланған. Жоса дегеніміз - қызғылт-сарғыш түсті бояу топырақ. Ағаш бұйымдарды жосамен бояғанда оған қажетінше су қосып, езіп, ағашқа біркелкі етіп жағады да, кептіреді. Содан соң тұзды суға таза киіз немесе шұғадан жасалған бұлғауышты батырып, сонымен жосаланған ағаш бұйымды жақсылап ысқыласа, бояу қолға, киімге жұқпайтын болады.

Сол сияқты томарбояу, қына, рауғаш, сары ағаш, т.б. өсімдіктердің тамырын күзде жинап, жуып, кептіріп алу керек. Емен, тал, терек ағашының қабығы, ермен мен жусанның бүрі, жеміс ағаштарының күзде түскен жапырақтары, пияздың қабығы да бояу әзірлеуге жарамды.

Осы аталған бояу жасалатын өсімдіктердің кептірілген тамырын, қабығын, жапырағын ұсақтап алып қайнатады. Басытқы ретінде аздап ас тұзын, ашудас қосады. Ұзақ қайнаған соң ірімтігін сүзіп алып, бояуды қанжылым кезінде ағаш бұлғауышпен жағады. Бояу бікелкі сіңу үшін боялатын ағаш бұйымды алдын ала ылғалдап алған жөн.

Бояу мен түстердің таңдап пайдаланудың қазақ халқының этнографиялық тарихымен байланысты символдық мәні болған. Қазақта кейбір түстер мынадай символдық мағына берген: көк түс - ашық аспанды, бейбіт өмірді, қызыл түс - оттың, күннің жылуын, ақ түс - ақиқатты , қуанышты, бақытты, қара түс - жерді, жасыл түс - жастықты, көктем қуаншын білдірген. Халық шеберлері затты осы түстердің бірімен бояғанда оған белгілі мән берген.

Дереккөздер:

"Сен білесің бе?" Энциклопедиясы (Алматы: "Аруна баспасы")